Herramientas de usuario

Herramientas del sitio


concepcion_gimeno

Diferencias

Muestra las diferencias entre dos versiones de la página.

Enlace a la vista de comparación

Próxima revisión
Revisión previa
concepcion_gimeno [2019/12/13 00:07] – creado isabelconcepcion_gimeno [2024/02/22 19:18] (actual) iagoglez
Línea 1: Línea 1:
-<fs large><fc #6495ed>**Anexos**  / Concepción Ximeno</fc></fs>+<fs large><color #6495ed>**Anexos**  / Concepción Ximeno</color></fs>
  
 |  {{ https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/5134zq-sGwL._SX346_BO1,204,203,200_.jpg?220 |}}  |  {{ http://www.escritorasenlaprensa.es/wp-content/uploads/2013/09/Concepci%C3%B3n-Gimeno-de-Flaquer.jpg?210 |}}  |  {{ http://media.cervantesvirtual.com/s3/BVMC_OBRAS/016/01c/bc8/2b2/11d/fac/c70/021/85c/e60/64/portada/Cover.jpg?200 |}}  | |  {{ https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/5134zq-sGwL._SX346_BO1,204,203,200_.jpg?220 |}}  |  {{ http://www.escritorasenlaprensa.es/wp-content/uploads/2013/09/Concepci%C3%B3n-Gimeno-de-Flaquer.jpg?210 |}}  |  {{ http://media.cervantesvirtual.com/s3/BVMC_OBRAS/016/01c/bc8/2b2/11d/fac/c70/021/85c/e60/64/portada/Cover.jpg?200 |}}  |
Línea 7: Línea 7:
  
 <WRAP center round box 95%> <WRAP center round box 95%>
-**[[http://www.cervantesvirtual.com/obra-visor/el-nacimiento-de-la-historia-de-las-mujeres-en-espana-1884-o-cuando-concepcion-gimeno-de-flaquer-escribe-madres-de-hombres-celebres-971297/html/29af36f9-21ab-4fe3-8e38-87880d7117df_2.html|Fuente: Biblioteca virtual Miguel de Cervantes]]**+**[[http://www.cervantesvirtual.com/obra-visor/el-nacimiento-de-la-historia-de-las-mujeres-en-espana-1884-o-cuando-concepcion-gimeno-de-flaquer-escribe-madres-de-hombres-celebres-971297/html/29af36f9-21ab-4fe3-8e38-87880d7117df_2.html|Fonte: Biblioteca virtual Miguel de Cervantes]]**
  
-<fs medium>**El nacimiento de la Historia de las Mujeres en España (1884), o cuando [[https://es.wikipedia.org/wiki/Concepci%C3%B3n_Gimeno_de_Flaquer|Concepción Gimeno de Flaquer]] escribe «Madres de hombres célebres»**</fs>+<fs medium>**O nacemento da Historia das Mulleres en España (1884), ou cando [[https://es.wikipedia.org/wiki/Concepci%C3%B3n_Gimeno_de_Flaquer|Concepción Gimeno de Flaquer]] escribe «Nais de homes soados»**</fs>
  
 Josemi Lorenzo Arribas Josemi Lorenzo Arribas
 </WRAP> </WRAP>
  
-===== 1. Razones para estudiar a Concepción Gimeno =====+===== 1. Razóns para estudar a Concepción Ximeno =====
  
 <WRAP center round box 95%> <WRAP center round box 95%>
-<blockquote>«Aunque raras veces aparece el nombre de Gimeno en la enumeración de las feministas decimonónicas, nos parece que debería ser incluidasi no por la originalidad de sus ideas, por la curiosa mezcla en su lenguaje de un registro sentimental-doméstico combinado con un fuerte tono polemicista que explaya la razón y la lógica como procedimiento argumentativo [...] se combina la fuerza de la lógica y la razón con una ira feminista lo cualproponemos aquí, convierte a esta ensayista en una voz transgresora. A la ecuanimidad arenaliana y la ira de Gimeno podríamos añadir en esta lista de tonosla ironía mordaz de Pardo Bazán, quien dedicó largos años de su vida polemizar con los muchos hombres que insistieron en proclamar la inferioridad de la mujer». (BLANCO, 1998: 461-462)  </blockquote>              +<blockquote>«Aínda que raras veces aparece o nome de Gimeno na enumeración das feministas  decimonónicas, parécenos que debería ser incluídase non pola orixinalidade das súas ideas, pola curiosa mestura na súa linguaxe dun rexistro sentimental-doméstico combinado cun forte ton  polemicista que  explaya razón e a lóxica como procedemento argumentativo [...] combínase a forza da lóxica e a razón cunha ira feminista o calpropoñemos aquí, converte a esta ensaísta nunha voz transgresora. Á ecuanimidade  arenaliana e a ira de Gimeno poderiamos engadir nesta lista de tonsironía mordaz de Pardo Bazán, quen dedicou longos anos da súa vida para polemizar cos moitos homes que insistiron en proclamar a inferioridade da muller». (BLANCO, 1998: 461-462)</blockquote>              
  
-En estas páginas no se va a tratar de una escritora desde el punto de vista de la historia de la Literatura, o al menos no vamos tratar la figura de Concepción Gimeno de Flaquer (1850-1919) como una escritora más de las de la época isabelina entresiglos, sino que me voy a referir a esta autora aragonesa como un precedente de la Historia de las Mujeres en España. Se tratará, por tanto, de Gimeno como historiadora, como una mujer con una sensibilidad que bien podría llamarse hoy feminista, situándola en su contexto cronológico y social. Para elloademás de rechazar el prejuicio tradicional, patriarcal, que arremete periódicamente contra estas autoras, hay que sobreponerse otromás sutil, porque parte de voces feministas de izquierdas, que veces niegan el compromiso feminista de ciertas mujeres por el hecho de haber sido nobles o burguesas, defensoras de su clase y estatus social.+Nestas páxinas non se vai a tratar dunha escritora desde punto de vista da historia da Literatura, ou polo menos non imos tratar a figura de Concepción Gimeno de  Flaquer (1850-1919) como unha escritora máis das da época  isabelina e  entresiglos, senón que me vou a referir a esta autora aragonesa como un precedente da Historia das Mulleres en España. Tratarase, por tanto, de Gimeno como historiadora, como unha muller cunha sensibilidade que ben podería chamarse hoxe feminista, situándoa no seu contexto cronolóxico e social. Para isoademais de rexeitar o prexuízo tradicional, patriarcal, que arremete periodicamente contra estas autoras, hai que sobrepoñerse outromáis sutil, porque parte de voces feministas de esquerdas, que ás veces negan o compromiso feminista de certas mulleres polo feito de ser nobres ou burguesas, defensoras da súa clase e status social.
  
-En la conferencia que pronunció en el Ateneo de Madrid comenzaba afirmando abruptamente, sin preparación:+Na conferencia que pronunciou no Ateneo de Madrid comezaba afirmando  abruptamente, sen preparación:
  
-<blockquote>Uno de los problemas sociales que más preocupan hoy a los pensadores es el problema feminista [...] No ha encontrado todavía eco en España; no se ha tomado en serio, porque nuestro carácter préstase más a la ironía que a la investigación. (GIMENO DE FLAQUER, 1903: 5)    </blockquote>            +<blockquote>Un dos problemas sociais que máis preocupan hoxe aos pensadores é o problema feminista [...] Non atopou aínda eco en España; non se tomou en serio, porque o noso carácter  préstase máis á ironía que á investigación. (GIMENO DE  FLAQUER, 1903: 5)</blockquote>            
  
-Y una investigación es precisamente la que había emprendido al menos dos décadas antes de estas palabras, que fructificó con la publicación del libro que glosará este artículo. Con ellono quiero entrar en un debate que juzgo estéril: si la autora fue o no feminista (¿quién lo era en la década de los setenta-ochenta del XIX?), pues no se trata de otorgar etiquetas, sino de profundizar en el abanico de problemas que trata, el modo en que aborda la recuperación de la labor de las mujeres en la Historia, y los puntos teóricos de partida de los que arrancaEn este sentido, un buen barómetro para abordar la originalidad de su propuesta es si la hora de articular el discurso histórico participó en mayor o en menor medida (se combatieronlos prejuicios patriarcales vigentes en la época.+E unha investigación é precisamente que emprendera polo menos dúas décadas antes destas palabras, que frutificou coa publicación do libro que glosará este artigo. Con isonon quero entrar nun debate que xulgo estéril: se a autora foi ou non feminista (quen o era na década dos setenta-oitenta do  XIX?), pois non se trata de outorgar etiquetas, senón de profundar no abanico de problemas que trata, modo en que aborda recuperación do labor das mulleres na Historia, e os puntos teóricos de partida dos que arrincaNeste sentido, un bo barómetro para abordar a orixinalidade da súa proposta é se á hora de articular discurso histórico participou en maior ou en menor medida (ou se combateronos prexuízos patriarcais vixentes na época.
  
-Adelantando la conclusión, afirmo que Concepción Gimeno de Flaquer fue una autora pionera de la Historia de las Mujeres yen el contexto de su época, feminista. Si hoy, gran parte de lo que se escribe cabe dentro de esta categoría dista mucho de ser feminista, se acrecienta el interés por la obra de la autora aragonesa si sabemos que fue de las primeras personas en España que explícitamente habló de «feminismo», que fue una mujer que dedicó especial esfuerzo en fundar revistas para abordar la cuestión de las mujeresEn esta colección de libros que recogen aportaciones a un Seminario sobre la Querella de las Mujeres se debe estudiar a Gimeno no sólo porque entabló relaciones con otras mujeres y las defendió en cuanto creadoras (Carolina Coronado, Faustina Sáenz de Melgar, Josefa Pujol, Emilia Pardo Bazán, Carmen de Burgos, Concepción Arenal...), no sólo porque abogó en España en México, los países en que viviópor la defensa dignificación de las mujeressino también porque es la primera mujer conocida que articula en la Historia de las Mujeres su defensa femeninados décadas antes de que acabe el siglo XIX.+Adiantando a conclusión, afirmo que Concepción Gimeno de  Flaquer foi unha autora pioneira da Historia das Mulleres eno contexto da súa época, feminista. Se hoxe, gran parte do que se escribe cabe dentro desta categoría dista moito de ser feminista, acrecéntase o interese pola obra da autora aragonesa se sabemos que foi das primeiras persoas en España que explicitamente falou de «feminismo», que foi unha muller que dedicou especial esforzo en fundar revistas para abordar cuestión das mulleresNesta colección de libros que recollen achegas a un Seminario sobre a Querela das Mulleres débese estudar a Gimeno non só porque estableceu relacións con outras mulleres e defendeunas en canto creadoras (Carolina Coroado Faustina  Sáenz de Melgar, Josefa Pujol, Emilia Pardo Bazán, Carmen de Burgos, Concepción Arenal...), non só porque avogou en España en México, os países en que viviupola defensa dignificación das mulleressenón tamén porque é a primeira muller coñecida que articula na Historia das Mulleres o seu defensa femininadúas décadas antes de que acabe o século  XIX.
  
-Es sorprendente la ausencia de Gimeno en la historiografía de la Historia de las Mujeres en España. No se la cita como historiadora a pesar del avance producido en las últimas décadas en el rastreo de los precedentes. ¿O es que empieza ex novo a principios de los años setenta del siglo XX, como se nos ha dichoFruto de este olvidono hay ninguna obra reeditada de Concepción Gimeno, al contrario de lo que ocurre con otras autoras contemporáneas a ellatampoco hay apenas ningún artículo monográfico sobre ellaa lo sumo algunos que hablan de su condición de novelista (AYALA, 2008; MUÑOZ OLIVARES, 2000), de la impronta que dejó en México (RAMOS ESCANDÓN, 2001 2002), o de su relevante papel como periodista (DÍAZ, 2000; CHOZAS RUIZ-BELLOSO, 2005). Como en tantas otras ocasioneslo que sí hay es alguna referencia en la bibliografía anglosajona analizando su papel como feminista (BIEDER, 1990; HIBBS-LISSORGUES, 2006). Actualmente, mantiene su nombre un premio del SIEM (Seminario de Investigación de Estudios de la Mujerde la Universidad de Zaragoza, así como una calle en su pueblo natal, Alcañiz (Teruel).+É sorprendente ausencia de Gimeno na  historiografía da Historia das Mulleres en España. Non lla cita como historiadora a pesar do avance producido nas últimas décadas no rastrexo dos precedentes. Ou é que empeza ex  novo a principios dos anos setenta do século  XX, como se nos dixoFroito deste esquecementonon hai ningunha obra reeditada de Concepción Gimeno, ao contrario do que ocorre con outras autoras contemporáneas a elatampouco hai apenas ningún artigo monográfico sobre elacomo máximo algúns que falan da súa condición de novelista (AYALA, 2008; MUÑOZ OLIVEIRAIS, 2000), do sinal que deixou en México (RAMOS  ESCANDÓN, 2001 2002), ou do seu relevante papel como xornalista (DÍAZ, 2000; CHOZAS RUIZ- BELLOSO, 2005). Como en tantas outras ocasiónsque si hai é algunha referencia na bibliografía anglosaxoa analizando o seu papel como feminista ( BIEDER, 1990;  HIBBS- LISSORGUES, 2006). Actualmente, mantén o seu nome un premio do  SIEM (Seminario de Investigación de Estudos da Mullerda Universidade de Zaragoza, así como unha rúa no seu pobo natal,  Alcañiz (Teruel).
 </WRAP> </WRAP>
  
-===== 2. Algunos datos biográficos que interesan =====+===== 2. Algúns datos biográficos que interesan =====
  
 <WRAP center round box 95%> <WRAP center round box 95%>
-Cuando todavía hoy el término ‘feminismo’ ‘feminista’ siguen levantando ampollasse entiende como estereotipado, y muchas mujeres (no digamos varoneshuyen de él como si fuera un insulto, Concepción ya lo utilizaba sin ambages al estrenarse el siglo XX, siendo una de las primerasno sólo en emplearlosino en dar una visión de lo que era feminismo, empleándolo en El problema feminista, título de la citada conferencia ofrecida en el Ateneo de Madrid en 1903. Entonces ya pasaba de cincuenta añoscon lo que la elección del título y contenido de la conferencia no era una simple boutade ni un exceso de juventudNo fue un perfil revolucionario el de esta autora, sino más bien tendente a la moderación. Eso sí, con firmes principios, a los que nunca renunció. Antes que buscar una fácil provocación, pretendió poner un problema sobre la mesa, nombrarloadelantando una antigua reivindicación feminista categorizada mucho tiempo despuéscuando Betty Friedan en La mística de la feminidad (1963) se refirió «la cuestión que no tiene nombre» para referirse al malestar de las mujeres recluidas en el hogar.+Cando aínda hoxe o termo ‘feminismo’ ‘feminista’ seguen levantando bochasenténdese como  estereotipado, e moitas mulleres (non digamos homesfoxen del coma se fose un insulto, Concepción xa o utilizaba sen ambaxes ao estrearse o século  XX, sendo unha das primeirasnon só en empregalosenón en dar unha visión do que era feminismo, empregándoo no problema feminista, título da citada conferencia ofrecida no Ateneo de Madrid en 1903. Entón xa pasaba de cincuenta anosco que elección do título e contido da conferencia non era unha simple  boutade nin un exceso de mocidadeNon foi un perfil revolucionario o desta autora, senón máis ben tendente á moderación. Iso si, con firmes principios, aos que nunca renunciou. Antes que buscar unha fácil provocación, pretendeu poñer un problema sobre mesa, nomealoadiantando unha antiga reivindicación feminista categorizada moito tempo despoiscando Betty Friedan na mística da feminidade (1963) referiuse «a cuestión que non ten nome» para referirse ao malestar das mulleres recluídas no fogar.
  
-Una lectura superficial de la biobibliografía gimeniana ya descubre muchas singularidades, que quizá no respondan todas a la mera casualidadEllo porque no todas las mujeres acomodadas mostraron aspiraciones literarias, periodísticas y editorialessino que sólo una minoría de ellas escribióMás difícil fue que hicieran de la defensa de las mujeres su causa. Finalmente, entre las pocas que encajan en este perfil, es del todo novedoso articular la defensa femenina a partir de un discurso histórico, entendido siempre desde un punto de vista ensayístico, no técnico.+Unha lectura superficial da biobibliografía  gimeniana xa descobre moitas singularidades, que quizá non respondan todas á mera casualidadeIso porque non todas as mulleres acomodadas mostraron aspiracións literarias, xornalísticas e editoriaissenón que só unha minoría delas escribiuMáis difícil foi que fixesen da defensa das mulleres a súa causa. Finalmente, entre as poucas que encaixan neste perfil, é do todo novo articular defensa feminina a partir dun discurso histórico, entendido sempre desde un punto de vista  ensayístico, non técnico.
  
-Las principales fuentes secundarias para estudiar a María de la Concepción Pilar Loreto Laura Rufina Gimeno Gil (Gimeno de Flaquer, cuando se casó) son escasas, como se dijo (el panorama más completo se ofrece en BIANCHI, 2007), prácticamente reducidas a un libro de un historiador local (BUÑUEL, 1959), el clásico de SIMÓN PALMER (1991), y una entrada en una enciclopedia especializada (BIEDER, 1993), más la investigación reciente que la propia Marina Bianchi le está dedicando los últimos años. María Concepción Gimeno Gil nació el 11 de diciembre de 1850 en Alcañiz (Teruel). Precoz en la escritura, con 19 años publica su primer artículo en El Trovador del Ebro (1869), que demuestra ya una clara conciencia de los temas que la acompañarán el resto de su vida: «A los impugnadores del bello sexo», en la mejor tradición de las mujeres que se valoran a sí mismas (Emilia Pardo Bazán, nacida pocos meses después que Concepción Gimeno, no escribirá la serie de artículos que llevan por título genérico La cuestión palpitante hasta 1882-1883). Se crió en el ambiente de una población que comenzaba a ser próspera con el empuje de una pequeña burguesía industrial, pero aún así, lejos de grandes ciudades (cuando se inaugura el ferrocarril Gimeno ya hacía tiempo que había dejado su pueblo natal) y en un ambiente mayoritariamente conservador, lo que hace más meritoria su trayectoria y sensibilidad juvenil. Quede para ulteriores investigaciones conocer cuál fue el caldo de cultivo que le permitió contactar con estas preocupaciones de vanguardia, mal vistas y, aparentemente, sustanciadas por mujeres de buena condición social en cenáculos burgueses urbanos. En el ambiente alcañizano pasó los primeros veinte años de vida.+As principais fontes secundarias para estudar a María de la Concepción Pilar Loreto Laura  Rufina Gimeno Gil (Gimeno de  Flaquer, cando casou) son escasas, como se dixo (panorama máis completo ofrécese en BIANCHI, 2007), practicamente reducidas a un libro dun historiador local ( BUÑUEL, 1959), clásico de SIMÓN  PALMER (1991), e unha entrada nunha enciclopedia especializada ( BIEDER, 1993), máis a investigación recente que propia Mariña Bianchi está a dedicarlle os últimos anos. María Concepción Gimeno Gil naceu o 11 de decembro de 1850 en  Alcañiz (Teruel). Precoz na escritura, con 19 anos publica o seu primeiro artigo no Trobador do Ebro (1869), que demostra xa unha clara conciencia dos temas que acompañarán resto da súa vida: «Aos  impugnadores do belo sexo», na mellor tradición das mulleres que se valoran a si mesmas (Emilia Pardo Bazán, nacida poucos meses despois que Concepción Gimeno, non escribirá serie de artigos que levan por título xenérico A cuestión  palpitante ata 1882-1883). Criouse no ambiente dunha poboación que comezaba a ser próspera co empuxe dunha pequena burguesía industrial, pero aínda así, lonxe de grandes cidades (cando se inaugura ferrocarril Gimeno xa facía tempo que deixara o seu pobo natal) e nun ambiente maioritariamente conservador, que fai máis meritoria a súa traxectoria e sensibilidade xuvenil. Quede para ulteriores investigacións coñecer cal foi o caldo de cultivo que lle permitiu contactar con estas preocupacións de vangarda, mal vistas e, aparentemente, substanciadas por mulleres de boa condición social en cenáculos burgueses urbanos. No ambiente  alcañizano pasou o primeiros vinte anos de vida.
  
-En 1871, ya trasladada a Madrid, conoce a Carolina Coronado y a Juan Valera, quienes colaborarán en las revistas que dirigirá la aragonesa. Un año después, en Barcelona, publica precisamente la primera de ellasLa Ilustración de la Mujercuyo título fue un programa de las intenciones que tuvo Gimeno como escritora editora. Su dedicación a la literatura era imparable, a pesar de su juventud se le encargaron dos capítulos de Las españolas, americanas, lusitanas pintadas por sí mismas, publicación coordinada por Faustina Sáenz de Melgar que vio la luz en 1873. La joven de Alcañiz todavía no había cumplido los 23 años.+En 1871, xa trasladada a Madrid, coñece a Carolina Coroado e a Juan Valera, quen colaborará nas revistas que dirixirá a aragonesa. Un ano despois, en Barcelona, publica precisamente a primeira delasIlustración da Mullercuxo título foi un programa das intencións que tivo Gimeno como escritora editora. A súa dedicación á literatura era imparable, a pesar da súa mocidade encargáronselle dous capítulos das españolas, americanas, lusitanas pintadas por si mesmas, publicación coordinada por Faustina Sáenz de Melgar que viu a luz en 1873. A moza de Alcañiz aínda non cumprira os 23 anos.
  
-Concepción Gimeno se casó con el periodista Francisco de Paula Flaquer Fraise a los 29 años, que ya era edad en ese tiempoCuando contrajo matrimonio, por tanto, tenía ya una carrera detrás y una biografía. Esa es su identidady no tuvo que adquirirla con una buena bodaHabía sido una niña precoz, aspecto que subraya en el Prólogo-Biografía Juan Tomás Salvany, asiduo colaborador en las empresas de la turolense, destacando en habitual ensalada su cara aniñada y lo pronto que comenzó trabajar en periódicos para, comentando su bibliografía, rematar así: "«Ni en su vida íntima, ni en su vida social adivinaréis a la literata»" (SALVANY, 1895: 14). Se une así a la tradición de prologuistas masculinos que autorizan a la mujer que escribe, pero que resaltan la feminidad «tradicional» de tales mujeres a modo de topos apenas hablan de los libros en siempre con miedo a presentar un perfil de mujer fuerte ya sus ojos, desnaturalizada (SIMÓN PALMER, 1992). Lejos de posturas misóginas, muchos de estos autores, hijos de su tiempo y de su contexto cultural, trataban de autorizar a las mujeres buscando categorías y justificaciones teóricas que estaban aún sin decirse y sin sistematizar. La propia Gimeno, en un texto que podría considerarse claramente un precedente de lo que hoy, con horrendo anglicismo, se llama «empoderamiento» afirmaba:+Concepción Gimeno casou co xornalista Francisco de Paula  Flaquer e  Fraise aos 29 anos, que xa era idade nese tempoCando contraeu matrimonio, por tanto, tiña xa unha carreira detrás e unha biografía. Esa é a súa identidadee non tivo que adquirila cunha boa vodaFora unha nena precoz, aspecto que subliña no Prólogo-Biografía Juan Tomás  Salvany, asiduo colaborador nas empresas da turolense, destacando en habitual ensalada a súa cara  aniñada e o pronto que comezou traballar en xornais para, comentando a súa bibliografía, rematar así: "«Nin na súa vida íntima, nin na súa vida social adiviñaredes á literata»" ( SALVANY, 1895: 14). Únese así á tradición de  prologuistas masculinos que autorizan á muller que escribe, pero que resaltan a feminidade «tradicional» de tales mulleres a modo de  topos apenas falan dos libros en sisempre con medo a presentar un perfil de muller forte eaos seus ollos desnaturalizada (SIMÓN  PALMER, 1992). Lonxe de posturas  misóginas, moitos destes autores, fillos do seu tempo e do seu contexto cultural, trataban de autorizar ás mulleres buscando categorías e xustificacións teóricas que estaban aínda sen dicirse e sen  sistematizar. propia Gimeno, nun texto que podería considerarse claramente un precedente do que hoxe, con horrendo  anglicismo, chámase «empoderamento» afirmaba:
  
-<blockquote>Ya no es exacto el calificativo de fuerte, aplicado al sexo masculino, ni el de débil al femenino, porque a medida que los hombres se han hecho débiles, las mujeres se han hecho fuertesLos hombres de hoy son varones-hembras... (1887: 161) </blockquote>               +<blockquote>Xa non é exacto o cualificativo de forte, aplicado ao sexo masculino, nin o de débil ao feminino, porque a medida que os homes se han feito débiles, as mulleres fixéronse fortesOs homes de hoxe son homes-femias... (1887: 161) </blockquote>            
  
-**Casada, se traslada a México en 1883, país donde creó y dirigió nada más llegar (hasta su regreso a España en 1890) otra publicación, El Álbum de la Mujer, empresa para la que contó con muchas colaboradoras**. Aparecen en dichas páginas textos sobre sor Juana Inés de la Cruz, Juana de Arco y otras mujeresse destaca el profeminismo de Feijoo, colaboran escritoras como Catalina Coronado, Josefa Pujol, o el mismo Víctor Hugo, que envió colaboraciones especiales en atención a Concepción Gimeno (AYALA, 2008: 62-63). **Tuvo éxito, porque en 1884 agranda la revista su formato (en vez de desaparecer, como muchas otras), y llega a escribir Delfina Ortega, la primera esposa de Porfirio Díaz, el presidente de la República mexicana, mujer con quien debía mantener contacto**.+**Casada, trasládase a México en 1883, país onde creou e dirixiu nada máis chegar (ata o seu regreso a España en 1890) outra publicación, Álbum da Muller, empresa para que contou con moitas colaboradoras**. Aparecen nas devanditas páxinas textos sobre sor Juana Inés da Cruz, Juana de Arco e outras mulleresdestácase o  profeminismo de Feijoo, colaboran escritoras como Catalina Coroado, Josefa Pujol, ou mesmo Víctor Hugo, que enviou colaboracións especiais en atención a Concepción Gimeno (AYALA, 2008: 62-63). **Tivo éxito, porque en 1884 agranda revista o seu formato (no canto de desaparecer, como moitas outras), e chega a escribir Delfina Ortega, a primeira esposa de Porfirio Díaz, presidente da República mexicana, muller con quen debía manter contacto**.
 </WRAP> </WRAP>
  
-===== 3. Concepción Gimenopionera de la Historia de las Mujeres en España =====+===== 3. Concepción Ximenopioneira da Historia das Mulleres en España =====
  
 <WRAP center round box 95%> <WRAP center round box 95%>
-Trataré de mostrar cómo la alcañizana es una pionera de la escritura de la Historia de las Mujeres en España, por vocación por enfoque inclusoEs frecuente hoy disculpar ideas que se escribieron hace dos o tres décadas sin enfoque feminista algunoni siquiera con ninguna sensibilidad hacia el tema, aludiendo a que «era otra época». A principios de los años 80 del siglo XIX también era otra época (faltaban quince años, por ejemplo, para que comenzara a publicar Menéndez Pidal), y fue entonces cuando una mujer de poco más de treinta años, nacida en Alcañiz, escribe un libro titulado Madres de hombres célebres. A finales del siglo XIX en España, pese los esfuerzos de renovadores como los de Altamira, el sujeto historiográfico era muy estable definido: el gran personaje (varónvirilizado). Desde ahíes interesante la cuña que añade Gimeno desde el propio título, al situar a la madre como protagonista, aunque sea en cuanto prefiguración del propio sujeto historiográfico, haciendo un bucle que revierte en beneficio femenino, que accede así a esta categoría, de una manera vicaria, , pero accede. En realidades un precedente del relato sobre «la hermana de Shakespeare» que narra Virginia Woolf más sistematizadamente con mayor carga crítica. En vez de la hermanalas madresgracias ellas, a su influencia y su dedicación (a los hijospermitieron que éstos descollaran.+Tratarei de mostrar como a alcañizana é unha pioneira da escritura da Historia das Mulleres en España, por vocación por enfoque mesmoÉ frecuente hoxe desculpar ideas que se escribiron fai dúas ou tres décadas sen enfoque feminista algúnnin sequera con ningunha sensibilidade cara ao tema, aludindo a que «era outra época». A principios dos anos 80 do século  XIX tamén era outra época (faltaban quince anos, por exemplo, para que comezase a publicar  Menéndez Pidal), e foi entón cando unha muller de pouco máis de trinta anos, nacida en  Alcañiz, escribe un libro titulado Nais de homes soados. A finais do século  XIX en España, a pesar dos esforzos de renovadores como os de Altamira, o suxeito  historiográfico era moi estable definido: gran personaxe (homeou  virilizado). Desde é interesante cuña que engade Gimeno desde propio título, ao situar á nai como protagonista, aínda que sexa en canto  prefiguración do propio suxeito historiográfico, facendo un bucle que reverte en beneficio feminino, que accede así a esta categoría, dunha maneira vicaria, si, pero accede. En realidadeé un precedente do relato sobre «a irmá de Shakespeare» que narra Virginia  Woolf máis sistematizadamente con maior carga crítica. No canto da irmáas naisgrazas elasá súa influencia e súa dedicación (aos fillospermitiron que estes  descollaran.
  
-Un rápido vistazo a los libros opúsculos de Historia que escribió Gimeno (muchas fruto de conferencias ateneístas y en otros selectos círculos intelectuales), con explícitas referencias en muchos desde el título a las mujeres, parecen sobrados argumentos para justificar el interés que mantuvo hacia este área: Civilización de los Antiguos Pueblos Mexicanos (Disertación histórica leída por su autora en el Ateneo de Madrid, 17 de junio de 1890); Mujeres de la Revolución Francesa (Disertación leída en el Ateneo de Madrid en la noche del 25 de marzo de 1891); Ventajas de instruir a la mujer y sus aptitudes para instruirse (Disertación leída en el Ateneo de Madrid el 6 de mayo de 1895); Mujeres. Vidas paralelas (1893); Mujeres de raza latina (1904); Mujeres de regia estirpe (1907). Si ellos les añadimos los numerosísimos libros que se titulan La mujer..., Las mujeres... posiblemente estamos ante de las grandes autorías obsesionadas por la instrucción femeninaElla nunca se presenta, obviamente, como historiadora (lo que sería un oficio y una práctica intrusista), sino como escritora, imperando un marcado interés y tono periodístico, divulgador, con intención de saber comunicar, de llegar a la gente y hacer comprensible el mensaje. Como escritora, en su época, triunfó y fue una firma influyente y reconocida, como demuestra la entusiasta recepción de sus libros. La Mujer juzgada por una mujer se agotó en poco tiemporequiriendo nueve ediciones (SALVANY, 1895: 10-11), así ocurrió con muchos otros de sus títulos. En este sentido, la tribuna periodística le valió también para publicitarlos y darlos conocer.+Unha rápida ollada aos libros opúsculos de Historia que escribiu Gimeno (moitas froito de conferencias  ateneístas e noutros selectos círculos intelectuais), con explícitas referencias en moitos desde título ás mulleres, parecen sobrados argumentos para xustificar o interese que mantivo cara a esta área: Civilización dos Antigos Pobos Mexicanos (Disertación histórica lida pola súa autora no Ateneo de Madrid, 17 de xuño de 1890); Mujeres da Revolución Francesa (Disertación lida no Ateneo de Madrid na noite do 25 de marzo de 1891); Vantaxes de instruír á muller e as súas aptitudes para instruírse (Disertación lida no Ateneo de Madrid 6 de maio de 1895); Mujeres. Vidas paralelas (1893); Mujeres de raza latina (1904); Mujeres de rexia estirpe (1907). Se eles engadímoslles os  numerosísimos libros que se titulan A muller..., As mulleres... posiblemente estamos #ante das grandes autorías obsesionadas pola instrución femininaEla nunca se presenta, obviamente, como historiadora (que sería un oficio e unha práctica  intrusista), senón como escritora, imperando un marcado interese e ton xornalístico, divulgador, con intención de saber comunicar, de chegar á xente e facer comprensible a mensaxe. Como escritora, na súa época, triunfou e foi unha firma influente e recoñecida, como demostra a entusiasta recepción dos seus libros. A Muller xulgada por unha muller esgotouse en pouco temporequirindo nove edicións ( SALVANY, 1895: 10-11), así ocorreu con moitos outros dos seus títulos. Neste sentido, tribuna xornalística valeulle tamén para publicitalos e dalos coñecer.
  
-Se advierte <fc #800080>**un continuo interés en todos sus ensayos en autorizar a las mujeres contemporáneas a través del recurso a la genealogía de mujeres del pasado**</fc>, estrategia a la que volverá ex novo la historia de las mujeres en España desde su recuperación en la década de los setenta del pasado siglo. <fc #800080>**Gimeno sostiene una perspectiva histórica cuando habla de la situación de las mujeresa ese interés en la historia como fuente legitimadora le añade un despliegue de autoridades femeninas**</fc>. Véase:+Adviertese <color #800080>**un continuo interese en todos os seus ensaios en autorizar ás mulleres contemporáneas a través do recurso á xenealoxía de mulleres do pasado**</color>, estratexia á que volverá ex novo historia das mulleres en España desde a súa recuperación na década dos setenta do pasado século. <color #800080>**Ximeno sostén unha perspectiva histórica cando fala da situación das mulleresa ese interese na historia como fonte  legitimadora engádelle un despregamento de autoridades femininas**</color>. Véase:
  
 <WRAP center round box 85%> <WRAP center round box 85%>
-La escritora existirá siempre como ha existido en todas las épocas. Lo mismo entre los gentiles que entre los cristianosen las altas clases sociales que en las clases plebeyas, han brillado mujeres de númen poético.+escritora existirá sempre como existiu en todas as épocas. O mesmo entre os gentiles que entre os cristiánsnas altas clases sociais que nas clases  plebeyas, brillaron mulleres de  númen poético.
  
-Es una aberración suponer que la mujer pervierte sus sanas costumbres y puras ideas, cuando eleva su entendimiento por el estudio.+É unha aberración supoñer que a muller pervierte os seus sans costumes e puras ideas, cando eleva o seu entendemento polo estudo.
  
-Al frente de las más notables escritoras podemos colocar a Santa Teresa de Jesús, Santa Catalina de Sena, a Tecla, discípula de San Pablo, a Valeria Proba, a Hildegarda, otras muchas mujeres que se distinguieron por sus virtudes y sabiduría, +Á fronte das máis notables escritoras podemos colocar a Santa Teresa de Jesús, Santa Catalina de Sena, a Tecla, discípula de San Pablo, a  Valeria  Proba, a  Hildegarda, outras moitas mulleres que se distinguiron polas súas virtudes e sabedoría, (XIMENO DE FLAQUER, 1877: 227)
- +
-(GIMENO DE FLAQUER, 1877: 227) +
 </WRAP> </WRAP>
                                
-ideas que luego las repetirá en 1903 en su discurso del Ateneo. Permítaseme una pequeña digresión para señalar la importancia de la cita a Hildegarda de Bingen como autoridad en 1877. ¿Dónde habría leído sobre ella la joven Concepción para colocarla al nivel de las otras mujeres nombradas? Un tema interesante, que habrá que investigar...+ideas que logo as repetirá en 1903 no seu discurso do Ateneo. Permítaseme unha pequena  digresión para sinalar a importancia da cita a  Hildegarda de  Bingen como autoridade en 1877. Onde lería sobre ela a nova Concepción para colocala ao nivel das outras mulleres nomeadas? Un tema interesante, que haberá que investigar...
  
-Muy pocos precedentes había en España de mujeres con tanto <fc #800080>**interés por el argumento histórico como fuente de legitimación o, simplemente, por el propio argumento histórico en **</fc>, y habríamos de acudir a vagos referentes, que seguramente no conoció la aragonesa, autoras antiguas como Bernarda Ferreira de Lacerda (1595-1644), autora de Hespaña Libertada, cuya primera parte salió impresa en 1618, texto que es probable que lo escribiera un tanto presionada y no por un interés sincero (Baranda, 2003), para acercarnos a un texto femenino vindicador planteado desde planteamientos históricos.+Moi poucos precedentes había en España de mulleres con tanto <color #800080>**interese polo argumento histórico como fonte de lexitimación ou, simplemente, polo propio argumento histórico en si**</color>, e haberiamos de acudir a vagos referentes, que seguramente non coñeceu a aragonesa, autoras antigas como Bernarda Ferreira de Lacerda (1595-1644), autora de Hespaña Libertada, cuxa primeira parte saíu impresa en 1618, texto que é probable que o escribise un tanto presionada e non por un interese sincero (Varanda, 2003), para achegarnos a un texto feminino  vindicador exposto desde formulacións históricas.
  
-En su etapa de directora colaboradora de El Álbum Hispano-Americano (técnicamente sólo lo dirige de 1890 a 1892, sin que aparezca nombre de la dirección hasta 1900, en que será su marido: BIANCHI, 2007: 94), "«ilustración [que] regala a las señoras subscriptoras un periódico de modas titulado La Elegancia»", Gimeno alentó la escritura de mujeres y la reflexión sobre la cuestión de los roles jugados en la sociedad por uno y otro sexo. **Por encima de todo, incluso del grado de mayor o menor reivindicación, se aprecia la creación de una corriente de opinión hispanoamericana** (Colombia, Venezuela, Perú, México, España), **de la que Gimeno fue creadora transmisora, a favor de la capacidad intelectual de las mujeres**, vertida en las siguientes colaboraciones (HERNÁNDEZ PRIETO, 1993: entradas 4, 15, 35, 62, 63, 127, 235, 305):+Na súa etapa de directora colaboradora do Álbum Hispano-Americano (tecnicamente só o dirixe de 1890 a 1892, sen que apareza nome da dirección ata 1900, en que será o seu marido: BIANCHI, 2007: 94), "«ilustración [que] regala ás señoras  subscriptoras un xornal de modas titulado Elegancia»", Ximeno alentou a escritura de mulleres e a reflexión sobre cuestión dos roles xogados na sociedade por un e outro sexo. **Por encima de todo, mesmo do grao de maior ou menor reivindicación, apréciase a creación dunha corrente de opinión hispanoamericana** (Colombia, Venezuela, Perú, México, España), **da que Ximeno foi creadora transmisora, a favor da capacidade intelectual das mulleres**, vertida nas seguintes colaboracións (HERNÁNDEZ PRIETO, 1993: entradas 4, 15, 35, 62, 63, 127, 235, 305):
  
-  * 1891.- Lindley de Phipps, Josefina«La mujer en la gran exposición colombiana de Chicago, 1893». +  * 1891.- Lindley de Phipps, Xosefina«A muller na gran exposición colombiana de Chicago, 1893». 
-  * 1892.- Puga, Amalia (Perú): «La literatura en la mujer»+  * 1892.- Puga, Amalia (Perú): «A literatura na muller»
-  * 1893.- Acosta de Samper, Soledad (Colombia): «Aptitud de la mujer para ejercer todas las profesiones. Memoria presentada en el Congreso Pedagógico Hispano-Lusitano-Americano reunido en Madrid en 1892». +  * 1893.- Acosta de  Samper, Soledad (Colombia): «Aptitude da muller para exercer todas as profesións. Memoria presentada no Congreso Pedagóxico Hispano-Lusitano-Americano reunido en Madrid en 1892». 
-  * 1893.- Bolet Peraza. Nicanor (Venezuela): «La mujer venezolana». +  * 1893.- Bolet  Peraza. Nicanor (Venezuela): «A muller venezolana». 
-  * 1895.- Vigil, José M[aría] (México): «La mujer mexicana». +  * 1895.- Vigil, José  M[ aría] (México): «A muller mexicana». 
-  * 1896.- Alvarado, Juan C[risóstomo] (Venezuela): «La mujer educada». +  * 1896.- Alvarado, Juan  C[ risóstomo] (Venezuela): «A muller educada». 
-  * 1896 1897.- Cortés, Enrique (Colombia): «El feminismo», «Un punto de vista en la vida de la mujer».+  * 1896 1897.- Cortés, Enrique (Colombia): «O feminismo», «Un punto de vista na vida da muller».
  
-La situación la diagnostica la propia escritora con valentía y autoridad:+situación diagnostícaa a propia escritora con valentía e autoridade:
  
 <WRAP center round box 85%> <WRAP center round box 85%>
-El hombre español le permite a la mujer ser frívola, vanaaturdidaligera, superficial, beata coqueta, pero no le permite ser escritora.+O home español permítelle á muller ser frívola, vaaparvadalixeira, superficial, beata coqueta, pero non lle permite ser escritora.
  
-Una mujer puede gastar grandes cantidades en los fútiles caprichos que inventa la inconstante deidad apellidada Moda, pero no debe gastar veinte reales en un libro. Ésta es la lógica de la generalidad de los hombres. (GIMENO DE FLAQUER, 1877: 211)                +Unha muller pode gastar grandes cantidades nos fútiles caprichos que inventa inconstante deidade apellidada Moda, pero non debe gastar vinte reais nun libro. Esta é a lóxica da xeneralidade dos homes. (GIMENO DE  FLAQUER, 1877: 211)                
 </WRAP> </WRAP>
  
-Finalmente, el interés por la Historia se aprecia en los contenidos del Álbum Ibero-Americano cuando Gimeno lo dirigió, lugar donde Josefa Pujol de Collado escribe «Alejandría (en los primeros tiempos del cristianismo)», de fondo erudito, o donde Carolina Coronado publica un artículo de historia y viajes en 1891 en el que, al modo de las excusationes benevolentiae de las escritoras medievales, busca la legitimidad de su saber en el río Tajo, mediante un curioso procedimiento tradicionalmente buscado en la figura de la divinidad:+Finalmente, o interese pola Historia apréciase nos contidos do Álbum Ibero-Americano cando Gimeno dirixiuno, lugar onde Josefa Pujol de Colado escribe «Alexandría (nos primeiros tempos do cristianismo)», de fondo erudito, ou onde Carolina Coroado publica un artigo de historia e viaxes en 1891 no que, ao modo das excusationes benevolentiae das escritoras medievais, busca a lexitimidade da súa saber no río Tajo, mediante un curioso procedemento tradicionalmente buscado na figura da divindade:
  
 <WRAP center round box 85%> <WRAP center round box 85%>
-¿Por qué había yo de disputar a los sabios el derecho de leer ellos solos lo que dicen los libros cuando te tengo a ti que me contastes [sic] la historia de la infanta Galiana y las hazañas del Cid Campeador antes de saber leer ni pensar que jamás hubiese de escribir? (cit. en CHOZAS RUIZ-BELLOSO, 2005) +Por que había eu de disputar aos sabios o dereito de ler eles sós o que din os libros cando che teño a ti que me contastes [sic] historia da infanta Galiana e as fazañas do Cid Campeador antes de saber ler nin pensar que xamais houbese de escribir? (cit. en CHOZAS RUIZ- BELLOSO, 2005)
 </WRAP> </WRAP>
                                
-Pero donde Gimeno de Flaquer vierte de una manera clara su interés en la Historia de las Mujeres es en su ensayo Madres de hombres célebres, de cuyos contenidos básicos paso a dar cuenta.+Pero onde Ximeno de Flaquer verte dunha maneira clara o seu interese na Historia das Mulleres é no seu ensaio Nais de homes soados, de cuxos contidos básicos paso a dar conta. 
 </WRAP> </WRAP>
  
-===== 4. Ediciones de Madres de hombres célebres en México España =====+ 
 +===== 4. Edicións de Nais de homes soados en México España =====
  
 <WRAP center round box 95%> <WRAP center round box 95%>
-Cuando preparé la ponencia que motivó estas páginas en el contexto de la X.ª edición del Seminario Permanente «Fuentes literarias para la Historia de las Mujeres» (2008), accedí al único ejemplar del libro conservado en la Biblioteca Nacional de Madrid, publicado en 1895. Conocía otras obras de Gimeno, me atraía su figura y me pareció que este libro, de curioso título, podría deparar sorpresas para pensar en la escritura de la historia de las mujeres en España, a pesar de las fechas ofrecidas hasta ese momento por la escasa bibliografía que se había ocupado de Gimeno, con escasas excepcionesfue fácil deducir que la obra debía estar redactada algunos años antes, porque en ¿Culpa o expiación?, novela publicada en su cuarta edición en 1890, ya se la cita en el Prólogo como autora de Mujeres de Hombres Célebres. Así la redacción debía predatar esta fecha a pesar de no presentarse como una nueva edición, circunstancia que se solía marcar en la época, como hoy, para subrayar el éxito de una publicación. La digitalización de un ejemplar de Mujeres de Hombres Célebres por la Universidad Autónoma de Nuevo León, fechado en 1885 en México, descubre que se publicó por primera vez en ese país, puesto que el ejemplar puesto a disposición consulta pública es una tercera edición impresa por la Imprenta del Gobierno, con fecha del Prólogo de Salvany (el mismo que en la edición española) en Madrid, 1883, último año de Gimeno en España. Dicha edición incluye además otro «Prólogo a las madres mexicanas» (GIMENO DE FLAQUER, 1885: 13-18) de la autora, firmado en México, el 25 de agosto de 1884.+Cando preparei o relatorio que motivou estas páxinas no contexto da X.ª edición do Seminario Permanente «Fontes literarias para Historia das Mujeres» (2008), accedín ao único exemplar do libro conservado na Biblioteca Nacional de Madrid, publicado en 1895. Coñecía outras obras de Gimeno, atraíame a súa figura e pareceume que este libro, de curioso título, podería deparar sorpresas para pensar na escritura da historia das mulleres en España, a pesar das datas ofrecidas ata ese momento pola escasa bibliografía que se ocupou de Gimeno, con escasas excepciónsfoi fácil deducir que obra debía estar redactada algúns anos antes, porque en Culpa ou  expiación?, novela publicada na súa cuarta edición en 1890, xa lla cita no Prólogo como autora de Mujeres de Homes Soados. Así redacción debía  predatar esta data a pesar de non presentarse como unha nova edición, circunstancia que se adoitaba marcar na época, como hoxe, para subliñar o éxito dunha publicación. A dixitalización dun exemplar de Mujeres de Homes Soados pola Universidade Autónoma de Novo León, datado en 1885 en México, descobre que se publicou por primeira vez nese país, posto que o exemplar posto a disposición consulta pública é unha terceira edición impresa pola Imprenta do Goberno, con data do Prólogo de  Salvany (o mesmo que na edición española) en Madrid, 1883, último ano de Gimeno en España. Dita edición inclúe ademais outro «Prólogo ás nais mexicanas» (GIMENO DE  FLAQUER, 1885: 13-18) da autora, asinado en México, 25 de agosto de 1884.
  
-Por otro ladoen la Biblioteca Nacional de México constan las tres ediciones que en ese país (¡en apenas año y medio!) se hicieron de la obra, lo que muestra su éxito. Una de 1884 y dos de 1885. Todas con 208 páginas y un leve cambio de formato, según las fichas catalográficas, en la última (de 23 cms se reduce a 20). De ninguna de las ediciones mexicanas, hasta donde sése conservan ejemplares en bibliotecas españolas. Se puede pensar que la redacción del ensayo estaba muy avanzada (finalizada) cuando la autora llegó a México (1883, año en que Salvany firma su introducción, como se dijoyuna vez allíincluyó la alocución las mujeres mexicanas como agradecimiento al pueblo de acogida y para hacer más accesible atractiva la obra en el país en que se iba distribuir. Esta hipótesis explicaría que no figure ninguna mexicana protagonizando un capítulo.+Doutra bandana Biblioteca Nacional de México constan as tres edicións que nese país (en apenas ano e medio!) fixéronse da obra, que mostra o seu éxito. Unha de 1884 e dúas de 1885. Todas con 208 páxinas e un leve cambio de formato, segundo as fichas  catalográficas, na última (de 23  cms redúcese a 20). De ningunha das edicións mexicanas, ata onde seconsérvanse exemplares en bibliotecas españolas. Pódese pensar que redacción do ensaio estaba moi avanzada (ou finalizada) cando a autora chegou a México (1883, ano en que  Salvany asina a súa introdución, como se dixoeunha vez alíincluíu alocución ás mulleres mexicanas como agradecemento ao pobo de acollida e para facer máis accesible atractiva obra no país en que se ía distribuír. Esta hipótese explicaría que non figure ningunha mexicana protagonizando un capítulo.
  
-Finalmente, es fácil deducir que a la vuelta a España de Gimeno comenzaría los trámites para la publicación española, ocasión que se materializa en 1895 (Madrid, Tipografía de Alfredo Alonso), para la que la autora mantiene el mismo texto, excluida la alocución las madres mexicanas. No debieron hacerse más ediciones.+Finalmente, é fácil deducir que á volta a España de Gimeno comezaría os trámites para publicación española, ocasión que se materializa en 1895 (Madrid, Tipografía de Alfredo Alonso), para que autora mantén o mesmo texto, excluída alocución ás nais mexicanas. Non deberon facerse máis edicións.
 </WRAP> </WRAP>
  
-===== 5. Contenido y somero análisis de Madres de hombres célebres =====+===== 5. Contido e superficial análise de Nais de homes soados =====
  
 <WRAP center round box 95%> <WRAP center round box 95%>
-En este libro se cita a 128 mujeres (vid. Apéndice) siguiendo los necesarios pasos conducentes a la autorización femenina tanto en la historia contributiva como en la vindicación, etapas necesarias en el nacimiento del feminismo académico y, concretamente, de la Historia de las MujeresEs más, gran parte de la bibliografía sobre historia de las mujeres no la ha superado todavíaaun moviéndose en ambientes universitarios en arquitecturas institucionales «feministas» en sentido lato. Ha de sorprender por tanto esta actitud en un libro redactado a comienzos de los años ochenta del siglo XIX. En la histórica **[[https://es.wikipedia.org/wiki/Querella_de_las_mujeres|Querella de las Mujeres]]**, uno de los textos más interesantes del periodo inicial, en la Edad Media, son las derivaciones del De claris mulieris boccacciano. Solamente la enumeración de una nómina de mujeres ilustres provocó una surgencia visibilización de un debate público. Que me conste, no había precedentes de un libro íntegramente dedicado a mujeres con perspectiva, al menos en la literatura hispana (sí de hombres y mujeres célebresvid. LANDA, 1887-1882).+En este libro cítase a 128 mulleres (vide. Apéndice) seguindo os necesarios pasos conducentes á autorización feminina tanto na historia contributiva como na  vindicación, etapas necesarias no nacemento do feminismo académico e, concretamente, da Historia das MulleresÉ máis, gran parte da bibliografía sobre historia das mulleres non a superou aíndaaínda movéndose en ambientes universitarios en arquitecturas institucionais «feministas» en sentido latexo. Ha de sorprender por tanto esta actitude nun libro redactado a comezos dos anos oitenta do século  XIX. Na histórica **[[https://es.wikipedia.org/wiki/Querella_de_las_mujeres|Querela das Mulleres]]**, un dos textos máis interesantes do período inicial, na Idade Media, son as derivacións do De claris  mulieris  boccacciano. Soamente a enumeración dunha nómina de mulleres ilustres provocou unha  surgencia visibilización dun debate público. Que me conste, non había precedentes dun libro integramente dedicado a mulleres con perspectiva, polo menos na literatura hispana (si de homes e mulleres soadosvide. LANDA, 1887-1882).
  
-Se compone el libro de una biografía de la autora, un prólogo, más 14 capítulos hablando de madres de hombres célebresde las que tres son españolas. Tales «hijos» son Chateaubriand, Constantino, Rafael, Fernando III, Coriolano, el «Rey de Portugal», Washington, Napoleón, Schiller, Goethe, San Luis, Pietro Cossa, Fernando el Emplazado, Gracos, Nerón, Lord Byron Lamartine.+Componse o libro dunha biografía da autora, un prólogo, máis 14 capítulos falando de nais de homes soadosdas que tres son españolas. Tales «fillos» son  Chateaubriand, Constantino, Rafael, Fernando III,  Coriolano, «Rey de Portugal», Washington,  Napoleón,  Schiller,  Goethe, San Luís, Pietro  Cossa, Fernando o Emprazado Gracos,  Nerón, Lord  Byron e  Lamartine.
  
-Gimeno parte de que las mujeres son las depositarias principales de los buenos sentimientos y de la religiosidadEl cristianismo es una religión basada en el amor, por lo que nadie la podría comprender mejor que las mujeresmás proclives al cultivo de este sentimiento (GIMENO DE FLAQUER, 1895: 391), siguiéndose continuas referencias a autores que han ensalzado a su madre, buscando la legitimación de auctoritates. En realidadtampoco se habla mucho de tales mujereslas madres de los varones célebres, pero tampoco de ellosEl libro es una excusa formal para tratar temas generales que eran del gusto de la autora, algunos obsesivos y muy de época, como la cruzada continua contra la ostentación y el lujo superfluo, que rezuma en todo el libro como un leitmotiv, así como la reflexión en torno la maternidad y sus valores, destacando de modo casi determinista la influencia de estas sobre aquellos, para bien o para mal "(«De madres envilecidas [en alusión a la madre de Nerón] nacen generalmente hombres abyectos: así acontece con Agripina»" (177); "«la influencia maternal puede ser benéfica nociva, fatal o provechosa»" (187)). Para ellono duda en acudir a argumentos médicos para demostrar que la constitución física de la madre influye más que la del padre sobre la descendencia (22), vinculando este hecho a la crítica a un tema muy tratado en esta época: las institutrices. Considerada un signo de distinción de marcar clase social la capacidad de disponer de mujeres que amamantasen a la prole de los estratos privilegiados de la sociedad (amamantadoras por lo general provenientes de los sanos ambientes «rústicos», especialmente valoradas las de la Montaña santanderina), Gimeno se opone por lo que se acaba de expresar. Si una madre puede criar, al margen de su desahogo económico debiera hacerloya que si no se desacredita la progenitora ante la hija, lo que suma el prejuicio (de clase, con origen nuevamente medieval) de no fiarse de «manos mercenarias» para delegar algo tan importante como la crianza (23-24). Llegados a este punto, se debe hacer constar que Consuelo Gimeno no fue madresin que hasta ahora haya podido averiguar si fue una decisión libre y personal o influyeron otro tipo de motivos.+Ximeno parte de que as mulleres son as depositarias principais dos bos sentimentos e da relixiosidadecristianismo é unha relixión baseada no amor, polo que ninguén a podería comprender mellor que as mulleresmáis proclives ao cultivo deste sentimento (GIMENO DE  FLAQUER, 1895: 391), seguíndose continuas referencias a autores que enxalzaron á súa nai, buscando a lexitimación de  auctoritates. En realidadetampouco se fala moito de tales mulleresas nais dos homes soados, pero tampouco deleslibro é unha escusa formal para tratar temas xerais que eran do gusto da autora, algúns obsesivos e moi de época, como cruzada continua contra ostentación e o luxo superfluo, que  rezuma en todo libro como un  leitmotiv, así como a reflexión ao redor da maternidade e os seus valores, destacando de modo case  determinista influencia destas sobre aqueles, para ben ou para mal "(«De nais  envilecidas [en alusión á nai de  Nerón] nacen xeralmente homes abxectos: así acontece con  Agripina»" (177); ou "«a influencia maternal pode ser benéfica ou nociva, fatal ou proveitosa»" (187)). Para isonon dubida en acudir a argumentos médicos para demostrar que constitución física da nai inflúe máis que a do pai sobre descendencia (22), vinculando este feito á crítica a un tema moi tratado nesta época: as  institutrices. Considerada un signo de distinción de marcar clase social a capacidade de dispoñer de mulleres que aleitasen á prole dos estratos privilexiados da sociedade ( amamantadoras polo xeral provenientes dos sans ambientes «rústicos», especialmente valoradas as da Montaña santanderina), Gimeno oponse polo que se acaba de expresar. Se unha nai pode criar, á marxe da súa desafogo económico debese faceloxa que se non se desacredita a proxenitora #ante a filla, ao que suma o prexuízo (de clase, con orixe novamente medieval) de non fiarse de «mans mercenarias» para delegar algo tan importante como crianza (23-24). Chegados a este punto, débese facer constar que Consolo Gimeno non foi naisen que ata o de agora puidese pescudar se foi unha decisión libre e persoal ou influíron outro tipo de motivos.
  
-<wrap hi>El objetivo que perseguía el libro era armonizar los papeles de mujer madre y mujer ilustrada</wrap> (BIEDER, 1992: 1208), mostrar su compatibilidad y, así, justificar a las mujeres de su generación (sí misma) portadoras de tales inquietudes vitales y deseosas de realizarlasfrente al ambiente hostil en tanto en el ámbito público como en el privado. En el fondo, reivindicando el papel de madre se busca equilibrar los roles dentro del matrimonio, claramente desfavorables a las mujeresy más a las que alimentaban inquietudes intelectualesEn esta clave creo que debe leerse Madres de hombres célebrespor aquí considero que debe establecerse el punto de fuga de esta sutil invitación de la autora: <wrap hi>"«Procure la mujer recibir una educación igual a la del hombre [...] y en esa armonía de educación estriba el acuerdo de los cónyuges»"</wrap> (GIMENO DE FLAQUER, 1895: 167-168). Para defender esta postura utilizó la alcañizana un título llamativo y militante, como hizo en muchas de sus publicaciones en que las hace ellas protagonistas. En definitiva, de lo que se trataba era de llamar la atención sobre su obra.+<wrap hi>O obxectivo que perseguía libro era harmonizar os papeis de muller nai e muller ilustrada</wrap> (BIEDER, 1992: 1208), mostrar a súa compatibilidade e, así, xustificar ás mulleres da súa xeración (si mesma) portadoras de tales inquietudes vitais e desexosas de realizalasfronte ao ambiente hostil en tanto no ámbito público como no privado. No fondo, reivindicando papel de nai búscase equilibrar os roles dentro do matrimonio, claramente desfavorables ás mullerese máis ás que alimentaban inquietudes intelectuaisNesta clave creo que debe lerse Nais de homes soadospor aquí considero que debe establecerse punto de fuga desta sutil invitación da autora: <wrap hi>"«Procure a muller recibir unha educación igual á do home [...] e nesa harmonía de educación estriba o acordo dos cónxuxes»"</wrap> (XIMENO DE FLAQUER, 1895: 167-168). Para defender esta postura utilizou a  alcañizana un título rechamante e militante, como fixo en moitas das súas publicacións en que as fai elas protagonistas. En definitiva, do que se trataba era de chamar a atención sobre a súa obra.
  
-En este sentido, Gimeno prescinde de presentar una galería de mujeres célebresconocidas (16) quizá por no apoyar la excepcionalidad de sus figuras, y, en cuanto madres anónimas, autoriza a todas las mujeres que lo son, aunque no se las haya reconocidoEsto la separa de los añejos repertorios illustrium mulierum. Es lo que llama, con brillante conceptualización, la "«celebridad reflejada»" (16). Pero, en el fondo, tampoco es verdadpues <wrap hi>no se limita a citar a las catorce madres respectivas de los personajes principales, como vemos con la nómina de las que recogesino que trata de las mujeres en general y reivindica el papel que deben jugar sus contemporáneas, hasta afirmar: "«El Estado soy yopuede decir la mujer de la edad moderna»"</wrap> (18). **Para apoyar esta reivindicación y hacerse heredera de un debate ya planteadoaunque soslayadose nutre de citas filofemeninas de autores consagrados como Calderón (59), Lope (114), o el pintor Rafael, pintor de las mujeresen su opinión (58-59)**. En este punto, me pregunto que si quien recoge y legitima la tradición misógina, apoyándose en cadenas de citas retrospectivas ad infinitum, debe ser calificado de misógino, de contribuir al sostenimiento del sistema patriarcal ¿cómo debemos calificar quien las aúna en el sentido contrario? ¿No fue el mismo argumento el que denunció Cristina de Pizán en las primeras páginas de [[https://es.wikipedia.org/wiki/La_ciudad_de_las_damas|La ciudad de las damas]]?+Neste sentido, Gimeno prescinde de presentar unha galería de mulleres soadascoñecidas (16) quizá por non apoiar a excepcionalidade das súas figuras, e, en canto nais anónimas, autoriza a todas as mulleres que son, aínda que non llas recoñeceuIsto sepáraa dos anellos repertorios  illustrium  mulierum. É o que chama, con brillante  conceptualización, "«celebridade reflectida»" (16). Pero, no fondo, tampouco é verdadepois <wrap hi>non se limita a citar ás catorce nais respectivas dos personaxes principais, como vemos coa nómina das que recollesenón que trata das mulleres en xeral e reivindica papel que deben xogar as súas contemporáneas, ata afirmar: "«O Estado son eupode dicir a muller da idade moderna»"</wrap> (18). **Para apoiar esta reivindicación e facerse herdeira dun debate xa expostoaínda que eludidonútrese de citas  filofemeninas de autores consagrados como Calderón (59), Lope (114), ou o pintor Rafael, pintor das mulleresna súa opinión (58-59)**. Neste punto, pregúntome que se quen recolle e lexitima a tradición  misógina, apoiándose en cadeas de citas retrospectivas  ad  infinitum, debe ser cualificado de  misógino, ou de contribuír ao sostemento do sistema patriarcal como debemos cualificar quen as  aúna no sentido contrario? Non foi o mesmo argumento que denunciou Cristina de  Pizán nas primeiras páxinas de [[https://es.wikipedia.org/wiki/La_ciudad_de_las_damas|A cidade das damas]]?
  
-Muchas y variadas son las mujeres a las que se dedica un capítulo, extraídas de la historia europea norteamericana. Entre ellas, María Ball, madre de Washington, que recopiló máximas religiosas y morales en un cuaderno para su hijo (¡como hiciera Duoda en el lejano siglo IX!) (101), María Leticia, madre de Napoleón, o las "«madres de Schiller [Elisabeth Dorothea Schiller, nacida Kodweiß] Goethe [Catharina Elisabeth Goethe]»", <fc #800080>**la madre de Pietro Cossa, dramaturgo, capaz de ponerse trabajar para que su hijo pueda entrar al teatro a verlo (145), ya que ella era proletaria**</fc> (sic, 148), interesante apunte de clase que reconoce el mérito en congéneres de estrato inferior. Es significativo que Gimeno ni siquiera se moleste en averiguar el nombre propio de algunas de estas madres, como las de los citados escritores alemanesFrente a lo que pudiera parecer, entiendo esta actitud como una reivindicación de las madres en su conjunto, el reconocimiento de su papel.+Moitas e variadas son as mulleres ás que se dedica un capítulo, extraídas da historia europea norteamericana. Entre elas, María  Ball, nai de Washington, que recompilou máximas relixiosas e morais nun caderno para o seu fillo (como fixese  Duoda no afastado século IX!) (101), María Leticia, nai de  Napoleón, ou as "«nais de  Schiller [Elisabeth  Dorothea  Schiller, nada  Kodweiß] e  Goethe [ Catharina Elisabeth  Goethe]»", <color #800080>**a nai de Pietro  Cossa, dramaturgo, capaz de poñerse traballar para que o seu fillo poida entrar ao teatro para velo (145), xa que ela era proletaria**</color> (sic, 148), interesante apuntamento de clase que recoñece o mérito en  congéneres de estrato inferior. É significativo que Ximeno nin sequera moléstese en pescudar o nome propio dalgunhas destas nais, como as dos citados escritores alemánsFronte ao que pudiera parecer, entiendo esta actitud como una reivindicación de las madres en su conjunto, el reconocimiento de su papel.
  
-Pero me interesa glosar el tratamiento que hace de algunas de estas figuras, y las reflexiones que vierte Gimeno de Flaquer al respecto.+Pero interésame glosar o tratamento que fai dalgunhas destas figuras, e as reflexións que verte Gimeno de  Flaquer respecto diso.
 </WRAP> </WRAP>
  
-==== 5.1. La madre de Chateaubriand y la Ilustración ====+==== 5.1. A nai de  Chateaubriand e a Ilustración ====
  
 <WRAP center round box 95%> <WRAP center round box 95%>
-Ya se dijo cómo <wrap hi>cada capítulo era una excusa para tratar de temas generalesmás que profundizar en el conocimiento estrictamente biográfico de la madre que se presenta como protagonista</wrap> del mismoEn este caso, el argumento que se expone al tratar de la progenitora de Chateaubriand quizá sea el primer ejemplo de crítica total a la Ilustración y a la Revolución Francesa firmado por una mujer española (posteriormente, todavía en México, volvería tratar monográficamente el tema: GIMENO DE FLAQUER, 1889). Además de expresar una admiración galófila cuando afirma que "«[l]a mujer francesa no se resigna a vivir eclipsada»" (32) afirma que la Fronda fue una revolución hecha por mujeresya que con Luis XIII, que era misántropo, figuraban poco (32), al contrario de lo que ocurrió en el precedente régimen monárquico, pues poco le debían las mujeres a la época de Luis XIV, donde no fueron muy consideradas (33). Así,+Xa se dixo como < wrap  hi>cada capítulo era unha escusa para tratar de temas xeraismáis que profundar no coñecemento estritamente biográfico da nai que se presenta como protagonista</wrap> do mesmoNeste caso, argumento que se expón ao tratar da proxenitora de  Chateaubriand quizá sexa o primeiro exemplo de crítica total á Ilustración e á Revolución Francesa asinado por unha muller española (posteriormente, aínda en México, volvería tratar  monográficamente tema: GIMENO DE  FLAQUER, 1889). Ademais de expresar unha admiración  galófila cando afirma que "«[ l]a muller francesa non se resigna a vivir eclipsada»" (32) afirma que a Ramaxe foi unha revolución feita por mulleresxa que con Luís  XIII, que era  misántropo, figuraban pouco (32), ao contrario do que ocorreu no precedente réxime monárquico, pois pouco lle debían as mulleres á época de Luís  XIV, onde non foron moi consideradas (33). Así,
  
-<blockquote>Francia es el primer pueblo que promulgó la ley sálica, y sin embargolas francesas son las mujeres que más se han asociado siempre a la vida pública del hombreEllas se han vengado en todas épocas de los que la alejaron del trono, reinando sobre las almas. (31) </blockquote>               +<blockquote>Francia é o primeiro pobo que promulgou a lei  sálica, e con todoas francesas son as mulleres que máis se asociaron sempre á vida pública do homeElas vingáronse en todas épocas dos que a afastaron do trono, reinando sobre as almas. (31)</blockquote>               
  
-Seguidamente, dedica un par de páginas a la participación de las mujeres en la Revolución del 93 (34-35). Insisto en que no deben tomarse estas reflexiones como feminismo avant la lettre, porque otros eran los intereses que animaban a la escritora de Alcañiz. No obstanteme parece significativo que haya que esperar un siglo en nuestro país para que llegue la obra de Celia Amorós y sus discípulas ver enhebrada una crítica en clave feminista, ahora sí, sistemática, a la Revolución Francesa y la Ilustración.+Seguidamente, dedica un par de páxinas á participación das mulleres na Revolución do 93 (34-35). Insisto en que non deben tomarse estas reflexións como feminismo  avant a  lettre, porque outros eran os intereses que animaban á escritora de  Alcañiz. Con todoparéceme significativo que haxa que esperar un século no noso país para que chegue a obra de Celia  Amorós e as súas discípulas ver enfiada unha crítica en clave feminista, agora si, sistemática, á Revolución Francesa e a Ilustración.
 </WRAP> </WRAP>
  
-==== 5.2. La madre de Constantino y las mujeres cristianas ====+==== 5.2. A nai de Constantino e as mulleres cristiás ====
  
 <WRAP center round box 95%> <WRAP center round box 95%>
-Este capítulo homenajea a las romanas cristianasasí conviven Claudia, la mujer de Poncio Pilatos, que se oponía a la orden de su marido que ordenaba la muerte de Cristo (42), las mujeres que le acompañaron en su Pasión (41-42), con especial atención a la figura de la Magdalena (42-44), sin olvidar a (santa) <wrap hi>Elena, la madre de Constantino, que viajó Tierra Santa e inició allí excavaciones en busca del lignum crucis (46), lo que le ha valido el honor de ser la primera arqueóloga documentada, en opinión de Gimeno (efectivamente, se celebra su festividad en la Iglesia Occidental el 18 de agosto, siendo patrona, entre otras cosasde la Arqueología</wrap>). Por vía de la anécdota, se subraya el papel femenino en el conocimiento histórico, en este caso aludiendo una disciplina en ciernesla arqueología, que transitaba por entonces de la organización de meras excavaciones para proporcionar «antigüedades» a los gabinetes ad hoc, a ser parte de pleno derecho de la ciencia histórica, por el conocimiento que podía aportar al estudio de documentos, única metodología hasta entonces desarrollada para acceder al estudio del pasado. De Elena se subrayaademás, que abolió los combates de gladiadores, la costumbre de mutilar a los esclavos, así como la de marcar a los condenados en la frente y morir en la cruz.+Este capítulo homenaxea ás romanas cristiásasí conviven Claudia, a muller de  Poncio  Pilatos, que se opoñía á orde do seu marido que ordenaba a morte de Cristo (42), as mulleres que lle acompañaron na súa Paixón (41-42), con especial atención á figura da Magdalena (42-44), sen esquecer a (santa) <wrap hi>Elena, a nai de Constantino, que viaxou Terra Santa e iniciou alí escavacións en busca do  lignum crucis (46), que lle valeu a honra de ser a primeira arqueóloga documentada, en opinión de Gimeno (efectivamente, celébrase a súa festividade na Igrexa Occidental 18 de agosto, sendo patroa, entre outras cousasda Arqueoloxía</wrap>). Por vía da anécdota, sublíñase o papel feminino no coñecemento histórico, neste caso aludindo unha disciplina en cernesa arqueoloxía, que transitaba por entón da organización de meras escavacións para proporcionar «antigüidades» aos gabinetes ad hoc, a ser parte de pleno dereito da ciencia histórica, polo coñecemento que podía achegar ao estudo de documentos, única metodoloxía ata entón desenvolta para acceder ao estudo do pasado. De Elena sublíñaseademais, que aboliu os combates de gladiadores, o costume de mutilar aos escravos, así como de marcar aos condenados na fronte e morrer na cruz.
  
-Más adelantetambién destacará el papel jugado por Isabel II en el mecenazgo y su contribución al descubrimiento del Poema de Alfonso XI (97).+Máis adiantetamén destacará papel xogado por Isabel II no mecenado e a súa contribución ao descubrimento do Poema de Alfonso  XI (97).
 </WRAP> </WRAP>
  
Línea 149: Línea 149:
  
 <WRAP center round box 95%> <WRAP center round box 95%>
-El personaje encargado de encabezar este tema es la reina doña Berenguela, madre de Fernando III, de quien destaca, como rasgos de carácter, su condición pacificadora, prudente discreta. En una operación muy gimeniana, de relacionar a unas mujeres con otras (vidla relación entre Volumnia, madre de Coriolano, Valeria, 81-83), la vincula con Blanca de Castilla (65), sin olvidarse de citar espacios privilegiados de sociabilidad femenina en la Edad Media, trayendo a colación la munificencia histórica del monasterio cisterciense burgalés de Las Huelgas (66). Esta vía, el estudio del monacato femeninonuevamente más de un siglo después, producirá un auténtico cambio de paradigma en el tratamiento del papel de las mujeres en la religiosidad medieval moderna, y por endeen la sociedad.+O personaxe encargado de encabezar este tema é réinaa dona  Berenguela, nai de Fernando III, de quen destaca, como trazos de carácter, a súa condición  pacificadora, prudente discreta. Nunha operación moi  gimeniana, de relacionar a unhas mulleres con outras (viderelación entre  Volumnia, nai de  Coriolano, e  Valeria, 81-83), vincúlaa con Branca de Castela (65), sen esquecerse de citar espazos privilexiados de  sociabilidad feminina na Idade Media, traendo a colación a  munificencia histórica do mosteiro  cisterciense burgalés das Folgas (66). Esta vía, o estudo do  monacato femininonovamente máis dun século despois, producirá un auténtico cambio de paradigma no tratamento do papel das mulleres na relixiosidade medieval moderna, e polo tantona sociedade.
  
-Blanca de Castillamadre del rey francés san Luis, será protagonista también de un capítulo, que sirve para exponer críticas hacia la vecina Francia enlazando «la cuestión femenina» con el prurito nacionalista: "«No podían soportar los franceses el ser gobernados por una mujerpor una española»" Tenía alma varonil (137).+Branca de Castelanai do rei francés  san Luís, será protagonista tamén dun capítulo, que serve para expoñer críticas cara á veciña Francia enlazando «a cuestión feminina» co prurito nacionalista: "«Non podían soportar os franceses ser gobernados por unha mullerpor unha española»" Tiña alma  varonil (137).
  
-María de Molina, madre de Fernando IV, el Emplazadocompondrá la terna de mujeres medievales quienes se dedica un apartado. Resalta su papel político como esposa de Sancho el Bravo, regente de su hijo Fernando IV, y luego de su nieto Alfonso XI, lo que vale para compararla con Isabel la Católica (155). Enlaza con reflexiones generales sobre las mujeres en la Edad Media (158-159), calificando su situación de marginación como interclasista, pues lo mismo debía obedecer ciegamente la joven rica a su padre, que la plebeya al capricho de su señor (159). Un punto de vista interesante, que sólo después de algunos años de historiografía feminista se planteará en profundidadFue una manera inicial de poner sobre la mesa categorías distintas de pensar la historia. En un periodo en que el materialismo histórico comenzaba tener adeptos, por tanto la teoría de la lucha de clases (a las que en ningún momento se refiere Gimeno explícitamente), afirma:+María de Molina, nai de Fernando IV, o Emprazadocompoñerá a terna de mulleres medievais quen se dedica un apartado. Resalta o seu papel político como esposa de Sancho Bravo, rexente do seu fillo Fernando IV, e logo do seu neto Alfonso  XI, que vale para comparala con Isabel Católica (155). Enlaza con reflexións xerais sobre as mulleres na Idade Media (158-159), cualificando a súa situación de marxinación como  interclasista, pois o mesmo debía obedecer cegamente a moza rica ao seu pai, que a  plebeya ao capricho do seu señor (159). Un punto de vista interesante, que só despois dalgúns anos de  historiografía feminista exporase en profundidadeFoi unha maneira inicial de poñer sobre mesa categorías distintas de pensar historia. Nun período en que materialismo histórico comezaba ter adeptos, por tanto teoría da loita de clases (ás que en ningún momento refírese Gimeno explicitamente), afirma:
  
-<blockquote>Tan vasalla era para el barón de la Edad Media la villana nacida en sus dominios, como la esposa descendiente de mansión señorial [...] deslizábase su vida entre el reclinatorio de la capillala tapicería del bastidor y la contemplación de su carcelero. El fin era el claustro. Las ceremonias que seguían a la boda eran humillantes. (158-159)      </blockquote>          +<blockquote>Tan  vasalla era para barón da Idade Media a vilá nada nos seus dominios, como esposa descendente de mansión  señorial [...] deslizábase a súa vida entre o  reclinatorio da capelatapicería do bastidor e a contemplación da súa  carcelero. fin era claustro. As cerimonias que seguían á voda eran humillantes. (158-159)</blockquote>          
  
-Como Gimeno de Flaquer había expresado en las primeras páginas de la obra que no quería hablar de mujeres poderosas en cuanto tales, como las reinas, explica cómo estas han destacado porque se las ha educado para destacar (162). Pero era difícil resistirse la tentación de tratar las mujeres más estudiadas, de la que más datos había (nuevamente, habrá que esperar la llegada de la Historia de las Mujeres reciente para trascender este modelo), y muestra, muy sucintamente, eso sí, una extensa galería de reinas ilustres y cultas (95-96), a la que siguen otras mujeres de la Casa Real española que históricamente destacaron (97-99).+Tan vasalla era para ou barón dá  Idade Media a vilá nada nos  seus dominios, como a esposa descendente de mansión señorial [...] deslizábase súa vida entre ou reclinatorio dá  capela, a tapicería do bastidor e a contemplación dá súa   carcelero. Ou fin era ou claustro. As cerimonias que seguían á voda eran humillantes. (158-159)
  
-A pesar de estas concesiones las mujeres notoriasel corolario de su planteamiento lo expresó con claridad:+<blockquote>Non, non hai inferioridade na muller; os dous sexos están dotados de iguais aptitudes intelectuais, e se non dan o mesmo resultado é porque se aplican distintos fins. Nos pobos en que se instrúe aos nenos e as nenas do mesmo xeitoadmira a  precocidad destas [...] Ninguén o poñerá en dúbidaos órganos que máis se exercitan, son os que máis de desenvolven; e a enerxía das funcións do cerebro depende do exercicio deste. (161)</blockquote>          
  
-<blockquote>No, no hay inferioridad en la mujer; los dos sexos están dotados de iguales aptitudes intelectualesy si no dan el mismo resultado es porque se aplican a distintos fines. En los pueblos en que se instruye los niños y las niñas del mismo modo, admira la precocidad de éstas [...] Nadie lo pondrá en duda: los órganos que más se ejercitan, son los que más de desarrollan; y la energía de las funciones del cerebro depende del ejercicio de éste. (161) </blockquote         +<wrap hi>Lonxe de apoiar a importancia de mulleres ou homes por razón de nacemento nun estrato social ou outro, recoñece sen ambaxes, unha e outra vez, que: "«A aristocracia máis valiosa é do talento [...] A aristocracia do talento é a verdadeira aristocracia do noso século»" (92-93), tradicional argumento esgrimido por calquera colectivo marxinado</wrap>.
  
-<wrap hi>Lejos de apoyar la importancia de mujeres u hombres por razón de nacimiento en un estrato social u otro, reconoce sin ambages, una y otra vez, que: "«La aristocracia más valiosa es la del talento [...] La aristocracia del talento es la verdadera aristocracia de nuestro siglo»" (92-93), tradicional argumento esgrimido por cualquier colectivo marginado</wrap>+Un tema, o da educación feminina como única maneira de saír da prostración, que é unha constante na Querela das Mujeres, tamén en España. Non só nas súas versións de finais do século  XIX (co impulso  institucionista), non só na confianza na instrución como medio de alcanzar progreso, nas lecturas ilustradas (Feijoo, por exemplo), nin sequera nas propostas renacentistas ( paradigmático caso do agostiño Martín de Córdoba), senón que afunde as súas raíces no debate medieval prol e  antifeminista, para que hoxe hai extensa bibliografía referida ao contexto ibérico que, a recadosorprendeulle coñecer á incansable  vindicadora aragonesa.
- +
-Un tema, el de la educación femenina como única manera de salir de la postración, que es una constante en la Querella de las Mujeres, también en España. No sólo en sus versiones de finales del siglo XIX (con el impulso institucionista), no sólo en la confianza en la instrucción como medio de alcanzar el progreso, en las lecturas ilustradas (Feijoo, por ejemplo), ni siquiera en las propuestas renacentistas (paradigmático el caso del agustino Martín de Córdoba), sino que hunde sus raíces en el debate medieval pro y antifeminista, para el que hoy hay extensa bibliografía referida al contexto ibérico que, a buen segurole hubiera sorprendido conocer a la incansable vindicadora aragonesa.+
 </WRAP> </WRAP>
  
Línea 171: Línea 169:
  
 <WRAP center round box 95%> <WRAP center round box 95%>
-Las propuestas de Gimeno de Flaquer expresadas en Madres de hombres célebres suenan hoy ingenuasDeudora de una cierta visión adánica de la evolución histórica, por la que se vincula las épocas pretecnológicas con una mejor situación femenina porque "«cuanto más puras son las costumbresmayor es la preponderancia de la mujer»" (71), afirmación que hace en el contexto de la historia de Roma, marcando como mejor periodo para las mujeres la República que la época del Imperio.+As propostas de Gimeno de  Flaquer expresadas en Nais de homes soados soan hoxe inxenuasDebedora dunha certa visión  adánica da evolución histórica, pola que se vincula as épocas  pretecnológicas cunha mellor situación feminina porque "«canto máis puras son os costumesmaior é a preponderancia da muller»" (71), afirmación que fai no contexto da historia de Roma, marcando como mellor período para as mulleres a República que época do Imperio.
  
-Hay que hacer el esfuerzo de situar a esta autora alcañizana en su contexto histórico social, por un ladoy en el historiográfico, despuésMadres de hombres célebres, obra escrita en la juventud de Concepción Gimeno de Flaquer, cuando contaba con poco más de treinta años (no antes de 1883), no es una rareza las preocupaciones de la autora alcañizana, sino <fc #800080>**la sistematización de una constante que la acompañó toda su vida, que fue esa búsqueda de referentes en las mujeres del pasado, la búsqueda de una genealogía**</fc>.+Hai que facer o esforzo de situar a esta autora  alcañizana no seu contexto histórico social, por unha bandae no  historiográfico, despoisNais de homes soados, obra escrita na mocidade de Concepción Gimeno de  Flaquer, cando contaba con pouco máis de trinta anos (non antes de 1883), non é unha rareza as preocupacións da autora  alcañizana, senón <color #800080>**sistematización dunha constante que a acompañou toda a súa vida, que foi esa procura de referentes nas mulleres do pasado, a procura dunha xenealoxía**</color>.
  
-Libro escrito con un tono más ensayístico, periodístico en ocasiones, que erudito, constituye un precedente directo de la historia de la escritura de las mujeres en castellanoOtro cantar es conocer qué influencia haya podido tener en autoras autores sucesivos. La brutal cesura que las décadas de Dictadura provocaron en forma de escribir la historia contribuyó al total olvido de este libro (extensible a su autora) que en estas páginas se ha reivindicadoEn un relato de la historiografía de las mujeres, creo que ocupa un lugar destacado, si no por enfoque, sí por cronología y por intención. **Situar a mujeres como protagonistas del título (su condición de «madres» sería adjetivolistar a bastante más de un centenar, no fue una empresa que se hubiera acometido hasta entonces y no sé cuánto tiempo hubo de pasar para repetirse**.+Libro escrito cun ton máis  ensayístico, xornalístico en ocasións, que erudito, constitúe un precedente directo da historia da escritura das mulleres en castelánOutro cantar é coñecer que influencia puidese ter en autoras ou autores sucesivos. brutal  cesura que as décadas de Ditadura provocaron en forma de escribir historia contribuíu ao total esquecemento deste libro (extensible á súa autora) que nestas páxinas reivindicouseNun relato da  historiografía das mulleres, creo que ocupa un lugar destacado, se non por enfoque, si por cronoloxía e por intención. **Situar a mulleres como protagonistas do título (a súa condición de «nais» sería adxectivoe  listar a bastante máis dun centenar, non foi unha empresa que se acometeu ata entón e non se canto tempo houbo de pasar para repetirse**.
 </WRAP> </WRAP>
  
Línea 181: Línea 179:
  
 <WRAP center round box 95%> <WRAP center round box 95%>
-Relación de las 128 mujeres citadas en Madres de hombres célebressegún la edición madrileña de 18952+Relación das 128 mulleres citadas en Nais de homes soadossegundo a edición madrileña de 18952
  
-  * Agripina, madre de Nerón (XIII)+  * Agripina, nai de Nerón ( XIII)
   * Alejandra, princesa (99)   * Alejandra, princesa (99)
-  * Alisia de Champaña, madre de Felipe Augusto (162) +  * Alisia de Champaña, nai de Felipe Augusto (162) 
-  * Amalasunta, madre de Alarico (162) +  * Amalasunta, nai de Alarico (162) 
-  * Ana Amalia de Brunswich, regente en la corte de Weimar (134)+  * Ana Amalia de Brunswich, rexente na corte de  Weimar (134)
   * Arqueanasa, hetaira (170)   * Arqueanasa, hetaira (170)
   * Arquipa, hetaira (170)   * Arquipa, hetaira (170)
   * Ary Scheffer (122)   * Ary Scheffer (122)
   * Aspasia (170)   * Aspasia (170)
-  * Bavdni, divinidad hindú (50) +  * Bavdni, divindade hindú (50) 
-  * Bélgicareina de (99) +  * Bélxicaraíña de (99) 
-  * Berenguela la Grande, madre de Fernando III el Santo (162, IV)+  * Berenguela Grande, nai de Fernando III Santo (162, IV)
   * Berenices, esposa de (42)   * Berenices, esposa de (42)
-  * Bettina Brentano (129-130) +  * Bettina  Brentano (129-130) 
-  * Blanca de Borbón (157) +  * Branca de Borbón (157) 
-  * Blanca de Castillamadre de San Luis (65, X) +  * Branca de Castelanai de San Luís (65, X) 
-  * Blanca, infanta Doña (66) +  * Branca, infanta Dona (66) 
-  * Carlota Lengenfeb, esposa de Schiller (133)+  * Carlota Lengenfeb, esposa de  Schiller (133)
   * Catalina de Rusia (162)   * Catalina de Rusia (162)
   * Catalina de Rusia II (162)   * Catalina de Rusia II (162)
-  * Catalina Gordon, madre de lord Byron (XIV) +  * Catalina Gordon, nai de lord  Byron ( XIV) 
-  * Catalina Isabel Textor, madre de Goethe (60, IX)+  * Catalina Isabel Textor, nai de Goethe (60, IX)
   * Catalina, infanta (66)   * Catalina, infanta (66)
   * Caylus (33)   * Caylus (33)
   * Claudia, esposa de Pilatos (41-42)   * Claudia, esposa de Pilatos (41-42)
   * Claviere, madame (35)   * Claviere, madame (35)
-  * Cornelia, madre de los Gracos (73, XIII) +  * Cornelia, nai dos Gracos (73, e  XIII) 
-  * Cristina de Suecia, reina (162)+  * Cristina de Suecia, raíña (162)
   * Dacier, madame (33)   * Dacier, madame (33)
   * Deshouliers (33)   * Deshouliers (33)
   * Diotima, hetaira (170)   * Diotima, hetaira (170)
-  * Duquesa de Longueville (33) +  * Duquesa de  Longueville (33) 
-  * Elena, madre de Constantino (II) +  * Elena, nai de Constantino (II) 
-  * Eleonora, madre de Blanca de Castilla hija de Enrique I de Inglaterra (136)+  * Eleonora, nai de Branca de Castela filla de Enrique I de Inglaterra (136)
   * Elisabeth (35)   * Elisabeth (35)
-  * Enrique VIII, hija de (162)+  * Enrique VIII, filla de (162)
   * Eugenia, emperatriz (95)   * Eugenia, emperatriz (95)
-  * Eulalia, infanta, hermana de Paz de Borbón (98-99) +  * Eulalia, infanta, irmá de Paz de Borbón (98-99) 
-  * Fernando III, una hija (66)+  * Fernando III, unha filla (66)
   * Frine, hetaira (170)   * Frine, hetaira (170)
   * Genlis, madame de (195)   * Genlis, madame de (195)
-  * Gounod, madame, madre de Gounod (123) +  * Gounod, madame, nai de  Gounod (123) 
-  * Gracias (61) +  * Grazas (61) 
-  * Guizot, madame (136)+  * Guizot,  madame (136)
   * Helena (47-48)   * Helena (47-48)
-  * Hija Carlos V que llora por Maximiliano de Austria (163) +  * Filla Carlos V que chora por Maximiliano de Austria (163) 
-  * Inglaterra, reina de (96) +  * Inglaterra, raíña de (96) 
-  * Ingunda, esposa de san Hermenegildo (50)+  * Ingunda, esposa de  san Hermenegildo (50)
   * Isabel de Portugal (163)   * Isabel de Portugal (163)
-  * Isabel de Rumaníareina (95) +  * Isabel de Romaníaraíña (95) 
-  * Isabel Dorotea Kodweiss, madre de Schiller (IX)+  * Isabel Dorotea  Kodweiss, nai de  Schiller (IX)
   * Isabel II (96-97)   * Isabel II (96-97)
-  * Isabel la Católica (155) +  * Isabel Católica (155) 
-  * Jacobo II, hija de (162) +  * Jacobo II, filla de (162) 
-  * Knos, lady, esposa del general Knos (112) +  * Knos, lady, esposa do xeneral Knos (112) 
-  * La Fayette (33) +  * Fayette (33) 
-  * Lacmi, divinidad hindú (50)+  * Lacmi, divindade hindú (50)
   * Lais, hetaira (170)   * Lais, hetaira (170)
   * Lambert (33)   * Lambert (33)
Línea 247: Línea 245:
   * Leonor, infanta (66)   * Leonor, infanta (66)
   * Leontia, hetaira (170)   * Leontia, hetaira (170)
-  * Lortet, madre de (149) +  * Lortet, nai de (149) 
-  * Lucila, hermana de Chateaubriand (30)+  * Lucila, irmá de  Chateaubriand (30)
   * Mafalda, infanta (66)   * Mafalda, infanta (66)
-  * Mafalda, reina (89) +  * Mafalda, raíña (89) 
-  * Maggia Ciarla, madre de Rafael Sanzio (III) +  * Maggia Ciarla, nai de Rafael Sanzio (III) 
-  * Maintenon, madame de, madre de Lamartine (XIV)+  * Maintenon, madame de, nai de Lamartine ( XIV)
   * Margarita de Austria (66)   * Margarita de Austria (66)
-  * Margarita, mujer de Enrique IV de Francia (87)+  * Margarita, muller de Enrique IV de Francia (87)
   * María Adelaida (89)   * María Adelaida (89)
   * María Antonieta (35)   * María Antonieta (35)
-  * María Ball, madre de Washington (60, VII)+  * María  Ball, nai de Washington (60, VII)
   * María Cleofás (41)   * María Cleofás (41)
   * María de Betania (41)   * María de Betania (41)
-  * María de Molina, madre de Fernando el Emplazado (XII)+  * María de Molina, nai de Fernando o Emprazado ( XII)
   * María Egipcíaca (41)   * María Egipcíaca (41)
-  * María Leticia Ramolino, esposa de Napoleón (VIII)+  * María Leticia  Ramolino, esposa de  Napoleón (VIII)
   * María Magdalena (41, 42-44)   * María Magdalena (41, 42-44)
-  * María Pía de Saboya, reinahija de Víctor Manuel y viuda de Luis I de Portugal (87, VI)+  * María Pía de  Saboya, raíñafilla de Víctor Manuel e viúva de Luís I de Portugal (87, VI)
   * María Salomé (41)   * María Salomé (41)
   * María Teresa de Austria (99, 162)   * María Teresa de Austria (99, 162)
Línea 270: Línea 268:
   * Marta (42)   * Marta (42)
   * Marta Dandridge, esposa de Washington (110)   * Marta Dandridge, esposa de Washington (110)
-  * Martel, condesa de, hija de la condesa de Mirabeu (96)+  * Martel, condesa de, filla da condesa de Mirabeu (96)
   * Mesalina (179)   * Mesalina (179)
   * Mirrina, hetaira (170)   * Mirrina, hetaira (170)
Línea 276: Línea 274:
   * Montpensier (33)   * Montpensier (33)
   * Motteville (33)   * Motteville (33)
-  * Natalia, reina de Serbia (99)+  * Natalia, raíña de Serbia (99)
   * Necker, madame (136)   * Necker, madame (136)
-  * Ninon de Lenclos (43) +  * Ninon de  Lenclos (43) 
-  * Paulina Susana de Bedée, madre de Chateaubriand (28, I)+  * Paulina Susana de  Bedée, nai de Chateaubriand (28, I)
   * Paz de Borbón, princesa de Baviera e infanta de España   * Paz de Borbón, princesa de Baviera e infanta de España
-  * Pietro Cossa, madre de (XI)+  * Pietro  Cossa, nai de ( XI)
   * Pitonisas (49)   * Pitonisas (49)
   * Recamier, madame de (30)   * Recamier, madame de (30)
   * Rémusat, madame de (136)   * Rémusat, madame de (136)
-  * Rousseau, madre de (67)+  * Rousseau, nai de (67)
   * Rousseau, tía de (67)   * Rousseau, tía de (67)
-  * Samaritana, La (42) +  * Samaritana, (42) 
-  * San Juan Crisóstomo, madre de (50)+  * San Juan  Crisóstomo, nai de (50)
   * Sancha, infanta (66)   * Sancha, infanta (66)
-  * Saravasti, divinidad hindú (50)+  * Saravasti, divindade hindú (50)
   * Scilla, princesa (96)   * Scilla, princesa (96)
   * Scudery (33)   * Scudery (33)
-  * Sevigné, madame de (29, 33, 137)+  * Sevigné,  madame de (29, 33, 137)
   * Sibilas (49, 61)   * Sibilas (49, 61)
-  * Sofía Arnould (43-44)+  * Sofía  Arnould (43-44)
   * Stirling, lady (112)   * Stirling, lady (112)
   * Suze (33)   * Suze (33)
   * Teodotea, hetaira (170)   * Teodotea, hetaira (170)
-  * Teresa Carlota Mariana Augusta de Babiera, princesa, sobrina de Maximiliano II de Baviera (99) +  * Teresa Carlota Mariana  Augusta de  Babiera, princesa, sobriña de  Maximiliano II de Baviera (99) 
   * Teresa, santa (157)   * Teresa, santa (157)
   * Thais, hetaira (170)   * Thais, hetaira (170)
-  * Urracareina de Portugal (66)+  * Pega rabilongaraíña de Portugal (66)
   * Valeria, dama romana (81)   * Valeria, dama romana (81)
-  * Verónica, La (42) +  * Verónica, (42) 
-  * Victoria, princesa de (96)+  * Vitoria, princesa de (96)
   * Violante, esposa de Alfonso X (162)   * Violante, esposa de Alfonso X (162)
-  * Virgen de la Almudena (98) +  * Virxe da Almudena (98) 
-  * Virgen del Pilar (105-106) +  * Virxe do Pilar (105-106) 
-  * Virgen María (en diferentes ocasiones+  * Virxe María (en diferentes ocasións
-  * Virginia Marini, actriz (146) +  * Virginia  Marini, actriz (146) 
-  * Volumnia Veturia, madre de Coriolano (V)+  * Volumnia ou  Veturia, nai de  Coriolano (V)
 </WRAP> </WRAP>
  
Línea 318: Línea 316:
  
 <WRAP center round box 95%> <WRAP center round box 95%>
-  * AYALA ARACIL, María de los Ángeles (2008): Una Eva moderna, última novela de Concepción Gimeno de Flaquer. «Anales de Literatura Española», 20, 61-73. +  * AYALA  ARACIL, María de los Ángeles (2008): Unha Eva moderna, última novela de Concepción Gimeno de  Flaquer. «Anais de Literatura Española», 20, 61-73. 
-  * BLANCO, Alda (1998): Teóricas de la conciencia feminista. Catherine Jagoe, Alda Blanco, Cristina Enríquez de Salamanca (eds.), «La mujer en los discursos de género. Textos contextos del siglo XIX». Barcelona, Icaria, 445-472. +  * BLANCO, Alda (1998): Teóricas da conciencia feminista.  Catherine  Jagoe, Alda Blanco, Cristina Enríquez de Salamanca ( eds.), «A muller nos discursos de xénero. Textos contextos do século  XIX». Barcelona,  Icaria, 445-472. 
-  * BARANDA, Nieves (2003): Mujer, escritura fama: la Hespaña Libertada (1618) de Doña Bernarda Ferreira de Lacerda. «Península. Revista de estudos ibéricos», 0, 225-239. +  * VARANDA, Nieves (2003): Muller, escritura fama: a  Hespaña  Libertada (1618) de Dona  Bernarda Ferreira de  Lacerda. «Península. Revista de  estudos ibéricos», 0, 225-239. 
-  * BIANCHI, Marina (2007): La lucha feminista de María de la Concepción Gimeno de Flaquer: teoría actuación. «Escritoras pensadoras europeas» [Actas del III Seminario Internacional del grupo de investigación «Escritoras Escrituras», Sevilla, Universidad Internacional de Andalucía, 22-24 de noviembre de 2006], Sevilla, Arcibel Editores, 89-114. +  * BIANCHI, Mariña (2007): A loita feminista de María de la Concepción Gimeno de  Flaquer: teoría actuación. «Escritoras pensadoras europeas» [Actas do III Seminario Internacional do grupo de investigación «Escritoras Escrituras», Sevilla, Universidade Internacional de Andalucía, 22-24 de novembro de 2006], Sevilla,  Arcibel Editores, 89-114. 
-  * BIEDER, Maryellen (1990): Feminine Discourse/Feminist Discourse: Concepción Gimeno de Flaquer. «Romance Quarterly», 37/4, 459-477. +  *  BIEDER,  Maryellen (1990):  Feminine  Discourse/ Feminist  Discourse: Concepción Gimeno de  Flaquer. «Romance  Quarterly», 37/4, 459-477. 
-  * BIEDER, Maryellen (1992): Emilia Pardo Bazán y las literatas: las escritoras españolas del XIX y su literatura. «Actas del X Congreso de la Asociación Internacional de Hispanistas» [Barcelona, 21-26 de agosto de 1989]. Antonio Vilanova (ed.). Barcelona, vol. 4, 1203-1212. +  *  BIEDER,  Maryellen (1992): Emilia Pardo Bazán e as literatas: as escritoras españolas do  XIX e a súa literatura. «Actas do X Congreso da Asociación Internacional de  Hispanistas» [Barcelona, 21-26 de agosto de 1989]. Antonio Vilanova ( ed.). Barcelona,  vol. 4, 1203-1212. 
-  * BIEDER, Maryellen (1993): Concepción Gimeno de Flaquer (1852?-1919). L. Gould Levine, E. Engelson Marson, G. Feiman Waldmann (eds.), «Spanish Women Writers: A Bio-Bibliographical Source Book». Westport, Greenwood Press, 219-229. +  *  BIEDER,  Maryellen (1993): Concepción Gimeno de  Flaquer (1852?-1919).  L.  Gould  Levine, E.  Engelson  Marson,  G.  Feiman  Waldmann ( eds.), « Spanish  Women  Writers: A Bio- Bibliographical  Source  Book».  Westport,  Greenwood  Press, 219-229. 
-  * BUÑUEL LIZANA, Joaquín (1959): Galería de alcañizanos ilustres de destacadas personas populares. Zaragoza, El Noticiero. +  *  BUÑUEL  LIZANA, Joaquín (1959): Galería de  alcañizanos ilustres de destacadas persoas populares. Zaragoza, O  Noticiero. 
-  * CHOZAS RUIZ-BELLOSO, Diego (2005): La mujer según el Álbum Ibero-Americano (1890-1891) de Concepción Gimeno de Flaquer. «Espéculo: Revista de Estudios Literarios», 29. [http://www.ucm.es/info/especulo/numero29/albumib.html]. +  * CHOZAS RUIZ- BELLOSO, Diego (2005): A muller segundo o Álbum Ibero-Americano (1890-1891) de Concepción Gimeno de  Flaquer. « Espéculo: Revista de Estudos Literarios», 29. [http://www.ucm.es/info/especulo/numero29/albumib.html]. 
-  * DÍAZ, Ana Ivonne (2000): El Álbum de la MujerPeriodismo femeninoel primer paso hacia la modernidad y la ciudadanía. «Desacatos» [México], n.º 3. +  * DÍAZ, Ana  Ivonne (2000): Álbum da MullerXornalismo femininoo primeiro paso cara á modernidade e a cidadanía. «Desacatos» [México],  n.º 3. 
-  * GIMENO DE FLAQUER, Concepción (1877): La mujer española: Estudios acerca de su educación y sus facultades intelectuales. Madrid, Imprenta Librería de Miguel Guijarro+  * GIMENO DE  FLAQUER, Concepción (1877): A muller española: Estudos acerca da súa educación e as súas facultades intelectuais. Madrid, Imprenta Librería de Miguel Seixo
-  * GIMENO DE FLAQUER, Concepción México (1884): Madres de hombres célebres. Tip. de la Escuela Industrial de Huérfanos+  * GIMENO DE  FLAQUER, Concepción México (1884): Nais de homes soados Tip. da Escola Industrial de Orfos
-  * GIMENO DE FLAQUER, Concepción (1885a): Madres de hombres célebres. México, Imprenta del Gobierno, 2.ª ed. +  * GIMENO DE  FLAQUER, Concepción (1885a): Nais de homes soados. México, Imprenta do Goberno, 2.ª  ed. 
-  * GIMENO DE FLAQUER, Concepción (1885b): Madres de hombres célebres. México, Imprenta del Gobierno, 3.ª ed. [digitalizado: http://cdigital.dgb.uanl.mx/la/1080020050/1080020050.html] +  * GIMENO DE  FLAQUER, Concepción (1885 b): Nais de homes soados. México, Imprenta do Goberno, 3.ª  ed. [dixitalizado: http://cdigital.dgb.uanl.mx/la/1080020050/1080020050.html] 
-  * GIMENO DE FLAQUER, Concepción (1887): La mujer juzgada por una mujer. México, Tipografía de la Secretaría de Fomento, 5.ª ed. +  * GIMENO DE  FLAQUER, Concepción (1887): A muller xulgada por unha muller. México, Tipografía da Secretaría de Fomento, 5.ª  ed. 
-  * GIMENO DE FLAQUER, Concepción (1889): Mujeres de la Revolución Francesa. México, Imp. del Gobierno Federal, en el Ex-Arzobispado+  * GIMENO DE  FLAQUER, Concepción (1889): Mujeres da Revolución Francesa. México,  Imp. do Goberno Federal, no Ex-Arcebispado
-  * GIMENO DE FLAQUER, Concepción (1895): Madres de hombres célebres. Madrid, Tipografía de Alfredo Alonso. +  * GIMENO DE  FLAQUER, Concepción (1895): Nais de homes soados. Madrid, Tipografía de Alfredo Alonso. 
-  * GIMENO DE FLAQUER, Concepción (1901): La Mujer intelectual. Madrid, Imprenta Asilo de Huérfanos+  * GIMENO DE  FLAQUER, Concepción (1901): A Muller intelectual. Madrid, Imprenta Asilo de Orfos
-  * GIMENO DE FLAQUER, Concepción (1903): El problema feminista. Conferencia pronunciada en el Ateneo de Madrid, Madrid, Imp. Juan Bravo, 3.ª ed. +  * GIMENO DE  FLAQUER, Concepción (1903): problema feminista. Conferencia pronunciada no Ateneo de Madrid, Madrid,  Imp. Juan Bravo, 3.ª  ed. 
-  * HERNÁNDEZ PRIETO, M.ª Isabel (1993): Escritores hispanoamericanos en El Álbum Ibero-Americano (1890-1899), «Documentación de las Ciencias de la Información», 16, 115-153. +  * HERNÁNDEZ PRIETO, M.ª Isabel (1993): Escritores  hispanoamericanos no Álbum Ibero-Americano (1890-1899), «Documentación das Ciencias da Información», 16, 115-153. 
-  * HIBBS-LISSORGUES, S. (2006): María Concepción Jimeno de Flaquer: une philosophe et créatrice du XIXe siècle. F. Etienvre (ed.), «Colloque Internacional Regards sur les Espagnoles Créatrices (XVIII-XX siècles)» [Paris, 17-19 mars 2005], Parigi, Centre de Recherche sur l'Espagne Contemporaine, Université de Paris III-Sorbonne Nouvelle, 119-135. +  *  HIBBS- LISSORGUES, S. (2006): María Concepción  Jimeno de  Flaquer: une  philosophe  et  créatrice  du  XIXe  siècle.  F.  Etienvre ( ed.), « Colloque Internacional  Regards sur lles  Espagnoles  Créatrices ( XVIII- XX  siècles)» [Paris, 17-19  mars 2005],  Parigi, Centre de  Recherche sur  l' Espagne  Contemporaine,  Université de Paris III- Sorbonne  Nouvelle, 119-135. 
-  * LANDA, Juan (1887-1882): Hombres y Mujeres célebres de todos los tiempos y de todos los países: Biografías de personajes ilustres artistas, poetas. Barcelona, Bareda y Giró, 2 vols., 3.ª ed. +  * LANDA, Juan (1887-1882): Homes e Mujeres soados de todos os tempos e de todos os países: Biografías de personaxes ilustres artistas, poetas. Barcelona,  Bareda e Virou, 2  vols., 3.ª ed. 
-  * MUÑOZ OLIVARES, Carmen (2000): Concepción Gimeno de Flaquer Sofía Casanova: novelistas olvidadas a principios de sigloMarina Villalba Álvarez (coord.), «Mujeres novelistas en el panorama literario del siglo XX» [I Congreso de narrativa española (en lengua castellana)], 95-106. +  * MUÑOZ OLIVEIRAIS, Carmen (2000): Concepción Gimeno de  Flaquer Sofía Casanova: novelistas esquecidas a principios de séculoMariña Villalba Álvarez ( coord.), «Mujeres novelistas no panorama literario do século  XX» [I Congreso de narrativa española (en lingua castelá)], 95-106. 
-  * RAMOS ESCANDÓN, Carmen (2001): Concepción Gimeno de Flaquer: identidad nacional y femenina en México, 1880-1900. «Arenal: Revista de historia de las mujeres» 8/2, 365-378. +  * RAMOS  ESCANDÓN, Carmen (2001): Concepción Gimeno de Flaquer: identidade nacional e feminina en México, 1880-1900. «Arenal: Revista de historia das mulleres» 8/2, 365-378. 
-  * RAMOS ESCANDÓN, Carmen (2002): Imperial Eyes, Gendered Views: Concepción Gimeno Re-writers the Aztecas at the End of the Nineteenth Century, T. L. Hunt M. R. Lessard (eds.), «Women and the Colonial Gaze», New York, University Press, 117-123. +  * RAMOS  ESCANDÓN, Carmen (2002): Imperial  Eyes,  Gendered  Views: Concepción Gimeno  Re- writers  the Aztecas  at  the  End  of  the  Nineteenth  Century,  T.  L. Hunt M.  R.  Lessard ( eds.), « Women  and  the Colonial  Gaze», New York,  University  Press, 117-123. 
-  * SALVANY, Juan Tomás (1985): Biografía. La cantora de la mujer«Madres de hombres célebres» [de Concepción Gimeno de Flaquer]. Madrid, Tipografía de Alfredo Alonso, 7-14. +  *  SALVANY, Juan Tomás (1985): Biografía. cantora da muller«Nais de homes soados» [de Concepción Gimeno de  Flaquer]. Madrid, Tipografía de Alfredo Alonso, 7-14. 
-  * SIMÓN PALMER, M. del C. (1991): Escritoras españolas del siglo XIX. Manual bio-bibliográfico. Madrid, Castalia. +  * SIMÓN  PALMER, M. do  C. (1991): Escritoras españolas do século  XIX. Manual bio-bibliográfico. Madrid,  Castalia. 
-  * SIMÓN PALMER, M. del C. (1992): Prólogos masculinos en libros de escritoras del siglo XIX. «Actas del X Congreso de la Asociación Internacional de Hispanistas» [Barcelona, 21-26 de agosto de 1989]. Antonio Vilanova (ed.), Barcelona, vol. 4, 1475-1483. +  * SIMÓN  PALMER, M. do  C. (1992): Prólogos masculinos en libros de escritoras do século  XIX. «Actas do X Congreso da Asociación Internacional de  Hispanistas» [Barcelona, 21-26 de agosto de 1989]. Antonio Vilanova ( ed.), Barcelona,  vol. 4, 1475-1483.
 </WRAP> </WRAP>
  
concepcion_gimeno.1576192049.txt.gz · Última modificación: 2023/05/12 13:01 (editor externo)