Herramientas de usuario

Herramientas del sitio


de-construcion_de_contextos

¡Esta es una revisión vieja del documento!


<fc #6495ed>O diñeiro das mulleres / De-construcion de contextos</fc>

A memoria colectiva


A rebeldía só nace onde hai aire para respirar (Victoria Camps, Ética da virtude)

Concepción Arenal defendeu a superioridade das mulleres e o dereito ao emprego, pero sería un pouco despois cando a súa evolución levouna á reivindicación dos dereitos políticos. Porque Concepción Arenal <fc #800080>era unha intelectual, pero non aceptaba separar a vivencia de algo sen a reflexión, a maduración, a escritura e a acción</fc>. Intelectual, activista e muller… definitivamente non podía encaixar en ningunha estrutura, e menos naquela época.

Foi a única persoa á que, habendo gañado tres veces un premio convocado pola Real Academia das Ciencias Morais e políticas, nunca lla convidou a formar parte. Era estraña porque, ademais de ser muller, tiña<fc #800080> esa dobre vertente de vocación filosófica e activismo reformista</fc>.

Como di a investigadora Anna Caballé, o seu motor sempre foi o pensamento e desexo de reforma, centrándose nos debates do seu tempo: o conflito entre Deus e a liberdade, as reivindicacións obreiras cada vez máis violentas, a mendicidade nas rúas, a falta dun Estado capaz de exercer un labor efectivo cos necesitados…

Outra das súas preocupacións era a influencia da opinión pública no devir dos acontecementos e as posibilidades de transformación. A incidencia da opinión publica… variou isto cando nos atopamos no que xa se denomina a cuarta onda do movemento feminista?


A xenealogía do espazo público

Un dos avances do pensamento feminista foi evidenciar que as mulleres careciamos de xenealoxía. Pero non era só pola transmisión do apelido paterno, senón que esta carencia manifestábase en múltiples frontes que foi necesario empezar a detectar e illar xa que subxacían en cada criterio, en cada tendencia, na lexislación… Porque non se trataba da xenealoxía persoal, que tamén, senón de <fc #800080>a xenealogía do espazo público, cuxo rescate foi, e continúa sendo, unha tarefa ardua</fc>.

Isto, que agora é empeza a ser unha percepción social xeneralizada, non o era tanto fai mesmo un par de décadas, xa que ano tras ano mantíñase o machacón e condescendiente discurso dos días sinalados nos que se enxalzaban os logros dunhas cantas mulleres excepcionais. E nesa trampa do discurso patriarcal, “mulleres excepcionais que se merecían o recoñecemento”, sorprende atoparse con enfoques como o de Concepción Ximeno, que en 1884 escribe e publica a súa “Nais de homes soados” e que na conferencia que pronunciou no Ateneo de Madrid comezaba afirmando con rotundidade:

Un dos problemas sociais que máis preocupan hoxe aos pensadores é o problema feminista […] Non atopou aínda eco en España; non se tomou en serio, porque o noso carácter préstase máis á ironía que á investigación. (XIMENO DE FLAQUER, 1903: 5)

A estas alturas do s. XXI, aínda que a explosión da internet ponnos ao alcance datos e historias que antes había que rastrexar en bibliotecas e centros de documentación dispersos ou pouco coñecidos, en documentos mal ou nada catalogados e, en moitos casos, de carácter privado, o reto é sistematizar e integrar. É dicir, <fc #800080>reconstruír unha visión do que ocorría no espazo público cuxo relato non só se ocultou, senón que pretendía ser negado</fc>.

Porque a pesar de ser apartadas do ámbito público e económico, as mulleres foron fundadoras e cofundadoras de escolas, mosteiros, igrexas, institucións asistenciais… Estudaron por libre, ou camufladas, con brillantes resultados académicos e foron impulsoras e organizadoras de actos, compañías de teatro ou exposicións. <fc #800080>Por certo, sempre con fins recadatorios dun diñeiro que “non podían posuír nin manexar”</fc>.

O curioso é que, co tempo (a tan necesaria perspectiva temporal) <fc #800080>todos estes ámbitos e “actividades á marxe”, aos que as mulleres dedicaron tanto tempo e esforzo contribuíron (ou mesmo foron o motor) de moitas necesidades que derivaron nunha transformación social</fc>. E, como adoita suceder, cando a reivindicación xeneralízase convértese nun servizo monetizable do que as mulleres volven quedar excluídas ou minorizadas.

A pre-tensión da obxectividade


As palabras son un instrumento poderoso, pero perden a súa esencia se na procura de precisión recorremos a etiquetaxes e formalidades de laboratorio.

A obxectividade non existe porque a “realidade” ten múltiples relatos e desde o mesmo instante en que nos expomos a necesidade de “contar”, estamos a formar parte do proceso para construír unha nova realidade. Tampouco se pode objetivar “o coñecemento”, tan só detectar os seus fitos dentro do proceso en que se xera porque, aínda que a todos apóianos a (propia) experiencia,o coñecemento xorde cando aprendemos a xeneralizar as preguntas, non as afirmacións.

E continuando con esta inmersión no ronsel da dúbida, cabe tamén cuestionar se é posible, e que achega, o relato do colectivo xa que «a contorna actúa como un alambique a través do cal depuramos e destilamos aquilo que, ao final, acabamos sabendo». Tal vez por iso, o punto de partida sobre o que se asenta este proxecto é o carácter social da memoria:

Calquera recordo, aínda que sexa moi persoal, existe en relación cun conxunto de nocións que nos dominan máis que outras, con persoas, grupos, lugares, datas, palabras e formas de linguaxe, mesmo con razoamentos e ideas, é dicir, coa vida material e moral das sociedades das que formamos parte. (Maurice Halbwachs)

A nosa memoria é social porque non hai construción humana na soidade. Os recordos xurden das ideas e percepcións que temos nun tempo que denominamos «presente», un concepto tan subxectivo como aleatorio xa que as horas e o calendario non son senón mera referencia aos acontecementos e vivencias que o dividen, pero non o enchen xamais. O tempo, e por tanto a memoria que o evoca, non é senón unha rede de niveis de narración que pode, e adoita, incluír diferentes procesos interindividuales, de grupo e dinámicas sociais.

No desenvolvemento continuo da memoria colectiva, non hai liñas de separación netamente trazadas como na historia, senón máis ben límites irregulares e incertos. Pero, ademais, a existencia de diferentes grupos no seo das sociedades dá lugar a diversas Memorias colectivas, mentres que a Historia pretende presentarse como a memoria universal do xénero humano. (Maurice Halbwachs)

O marco social da memoria é un aliciente para a investigación e a aprendizaxe, pero esta riqueza pérdese #ante a « pretenciosa obxectividade» da Historia, cuxa rixidez non ten un significado real para ningún dos grupos que foron actores dos acontecementos.

A memoria colectiva é un conxunto de relatos intemporales que desenvolve o recordo do que aínda existe na conciencia do grupo que a mantén. <fc #800080>Non hai oposición presente-pasado porque as redes interpersoais e os grupos non desaparecen de súpeto</fc>.

Nesta «pretensión» de achegarnos aos procesos de coñecemento e reflexión hai moito de aspiración, desexo e propósito de aprendizaxe, pero nada de ambición pretenciosa e desmedida por «descubrir verdades obxectivas». Porque hai que ser conscientes de que, na procura dos relatos, estamos a pasar a formar parte deses lazos invisibles dalgunhas redes da memoria colectiva.

Tampouco hai pre-tensión por esixencias e obxectivos desmedidos ou alleos, porque hai que traballar desde a premisa de que a obxectividade non existe.

A evolución dun privilexio



A realidade é como un prisma, só se pode ver o lado que está diante


Cuando los bienes familiares van a parar a la hija menor

Todo empieza al nacer. En estas aldeas, los padres no tienen preferencia por concebir varones, algo habitual en India. Es más, sucede todo lo contrario. «Si tienen tres niños, intentarán tener otro bebé por si sale niña. La buscan porque creen que una hija mantendrá el nombre del clan»

La aldea india donde mandan las mujeres

En la comunidad de Meghalaya, una región del noreste de India, conviven las comunidades Khasi, Jaintia y Garo, unidas por una característica insólita en este país: se rigen por un sistema matrilineal. Es decir, el linaje viaja de generación en generación a través de la mujer. Tras este dato se erige todo un esquema de valores que permite a estas mujeres ser mucho más respetadas que en el resto de India. Es una cuestión de identidad, de estatus.

El pilar del sistema es la herencia

En estas comunidades, los bienes familiares van a parar a la hija menor (khatduh, en lengua khasi), que se encarga de administrarlos. «Es la persona más importante: custodia las propiedades aunque no sea su dueña», explica la historiadora Manorama Sharma, de la Universidad NEHU. La menor se quedará a vivir en la casa materna toda su vida, mientras sus hermanos y hermanas dejarán el nido al casarse.

En los últimos años, no obstante, algunos padres están optando por distribuir parte de la herencia. Un ejemplo es Aitisuk Khongjee, una mujer de 37 años y madre de siete criaturas: «Le daré mucho a mi hija menor, pero también repartiré entre las demás hijas». En cambio, no habrá nada para los varones. «Aunque si necesitan algo o tienen problemas, ellas tienen que ayudarles y hacerse cargo», afirma la mujer khasi en su porche, en la aldea de Nongeitniang.

A diferencia del resto de India, estas tres comunidades también son matrilocales: es decir, es el marido quien abandona su hogar y se muda al de su mujer tras la boda.

(…) «Hay más igualdad de género, ellas tienen más oportunidades y no son estigmatizadas por hacer vida en los espacios públicos», asegura L.S. Gassah, director honorario del Consejo Indio de Investigaciones de Ciencias Sociales (ICSSR), que sostiene que esto también se debe a que la sociedad del noreste es «más igualitaria y abierta porque no tenemos un sistema de castas» como ocurre en la India hindú.

Las diferencias no acaban ahí. Las mujeres de estas comunidades no sufren las restricciones sociales de vestimenta y horarios que se pueden ver en otras zonas. Muchas trabajan, regentan negocios y administran su dinero. Por eso no es raro que la familia viva con los ingresos de ella.

  «Siendo trabajadoras aumentan su independencia y su poder de decisión dentro de sus casas. Para aquellas con estudios que puedan pedir salarios altos, una mayor participación en la fuerza de trabajo definitivamente incrementará su bienestar y tendrá una relación directa en el empoderamiento de las mujeres», explica la economista Veronica Pala

En estas tribus tampoco tienen la presión de pagar una dote ni el miedo de acabar casadas con un desconocido en un enlace arreglado por sus padres. Para ello hay que tener presente que en India el 80% de los matrimonios son concertados, que el suicidio es la principal causa de muerte entre las jóvenes por motivos relacionados con los casamientos y que, según la Fundación Vicente Ferrer, cada año mueren 25.000 indias por no pagar la dote.

Aquí ellas deciden con quién se casan. Y si esa unión termina en algún momento, ser divorciadas o viudas no conlleva el habitual rechazo en la sociedad. De hecho, pueden echar a sus esposos si son violentos, si no aportan al conjunto familiar o son alcohólicos. No es de extrañar que Meghalaya, donde la mayoría de la población pertenece a estas tribus, tenga la segunda mayor tasa de divorcios. «La fuerza del sistema matrilineal consigue que la mujer no sea condenada por vivir con varios hombres en su vida, ni tampoco sus hijos serán castigados por la sociedad».

¿El origen de esta «excepción»?

No se conoce el origen concreto de este sistema matrilineal. Algunos textos señalan que se instauró por miedo a que los clanes perdiesen su linaje y sus propiedades cuando los hombres fallecían en la guerra, mientras que otros apuntan a la mezcla de creencias entre las religiones tribales, la adoración a la fertilidad y el culto a la diosa madre hindú Kamakhya, venerada en la ciudad cercana de Guwahati.

También hay expertos que sostienen que fue el resto del mundo el que cambió la situación inicial. «Las sociedades originarias estaban controladas por mujeres, pero cuando surgió la propiedad privada los hombres se hicieron con ella por su fuerza física. Aquí no fue así del todo», comenta Apurba Kumar Baruah, antiguo decano de la facultad de Ciencias Sociales de NEHU.

¿El futuro?

La redacción del artículo resulta un tanto confusa en algunas partes del relato, pero lo que sí parece dejar claro es que las presiones exteriores que amenazan esta línea de transmisión hereditaria puede llevar a la más que probable desaparición de los derechos de las mujeres.

Todo parece indicar que no es la ideología sino el dinero, pero lo que la experiencia de estas tres aldeas nos cuenta es que, con la administración en manos de las


Indagar no pasado

Cando se fala de investigación histórica téndese a illar os contextos, pero a realidade debúxase en capas que se interrelacionan.

A cuestión NON é lograr un maior detalle da fotografía SENÓN… dixitalizar o contexto en altísima resolución. Para iso, fan falta múltiples imaxes para que poidan ser reconstruídas nun zoom infinito.

Con todo, sabemos que algunhas formas de xeneralización escurecen a realidade e impiden o progreso. Estereotipar ás mulleres, ás minorías raciais, aos musulmáns, aos xudeus e a outros grupos sociais desfavorecidos foi a forma habitual de mantelos subordinados.

En 1873, unha lei de Illinois que prohibía ás mulleres exercer como avogados (cousa que xa facían en Iowa) foi desafiada por Myra Bradwell, que xa completara a súa formación e as súas prácticas, e exercía como avogada, pero á que lle foi negada a admisión nos tribunais de Illinois.

A Corte Suprema, en defensa da lei que excluía ás mulleres da profesión, alegou certos estereotipos, apoiados pola piedade relixiosa: «A timidez e delicadeza naturais e apropiadas que pertencen ao sexo feminino faias evidentemente inadecuadas para moitas das ocupacións da vida civil […]. O destino e a misión fundamental das mulleres é cumprir cos nobres e benignos oficios de esposa e nai. Esta é a lei do Creador».[9]

O xuíz Bradley chegou a recoñecer que moitas mulleres non estaban casadas e por tanto poderían considerarse como excepcións a esta regra xeral (Myra Bradwell estaba casada). Pero chegou á conclusión de que a lei debía «adaptarse á constitución xeral das cousas, e que non podía basearse en casos excepcionais».

Martha C. Nussbaum - Envejecer con sentido

de-construcion_de_contextos.1578152252.txt.gz · Última modificación: 2023/05/12 13:01 (editor externo)