A recuperación da memoria histórica vén ser xa unha práctica que se vai estendendo a diversos ámbitos da vida económica e social. Así, a recente posta en marcha por parte do Servizo Galego de Igualdade da exposición “Pioneiras”, puxo de manifesto a necesidade de continuar este labor con empresarias aínda vivas pero xa xubiladas, moitas das cales tiveron un importante papel no nacemento e fomento do sector asociativo empresarial de Galicia.

O valor da recuperación da memoria histórica é incuestionábel, pero máis aínda o seren capaces de aproveitar todo o saber facer acumulado nestas mulleres que se merecen, ademais do recoñecemento social, a oportunidade de expoñer e compartir as súas experiencias e a súa historia.

Completan este traballo as memorias de cinco empresarias excepcionais coas que nos entrevistamos estes meses:

• María Luísa Couceiro Seoane: Dra. en Farmacia y titular del Distrito Farmacéutico de Betanzos.

• María Lavandeira Maceiras: dentista autodidacta.

• Consuelo Ramos López: o queixo é a súa es súa vida.

• Juana Permuy Vilasuso: hostaleira con honores.

• Anastasia Pisonero Ramos, “Tasina”: empresaria textil, creadora de Viriato.

No entanto, aínda a risco de volver a “enfadar” á promotora deste traballo, parécenos xusto transgredir as regras con dúas referencias biográficas que pensamos que non deben faltar e que non son outras que a da propia Ángeles de la Iglesia e a de Mª Teresa Vidal Gallego, ambas unidas por máis de 30 anos de historia á fronte das organizacións de empresarias en Galicia.

Dona María Luísa Couceiro Seoane, Dra. en Farmacia e titular do Distrito Farmacéutico de Betanzos, colexiada nº 549, rexenta dende o ano 1968 a farmacia do Doutor Couceiro, seguindo deste xeito unha tradición familiar que se remonta dende principios do s. XVIII. Sita no número 8 da rúa Prateiros, da cidade de Betanzos, os primeiros documentos que se recollen da farmacia datan do ano 1714: “Teño documentos en arquivo de 1714”.

A Farmacia Couceiro leva tres séculos de actividade ininterrompida. Rexida pola mesma familia e emprazada no mesmo lugar, dona María Luísa, aos seus 82 anos, é a oitava xeración, polo que a Farmacia Couceiro se perde no tempo. Como ela di, “empezou cando se empezaron a usar os remedios, as plantas…”.

Tras o falecemento do doutor Couceiro, a súa viúva, dona Encarnación Serrano, licenciada en Xurisprudencia, saca o título de Farmacia e faise cargo de negocio familiar ata a maioría de idade do seu fillo, don Fermín Couceiro Serrano. Nado no ano 1862, é avó de dona Mª Luísa e obtén o seu título de doutor en 1881: “O depósito do título de doutor custoulle daquela 750 pesetas”.

Debeu de ser dos primeiros doutores daquela época. Gran profesional, os seus traballos dirixíronse máis cara ao campo da medicina veterinaria e inventou a “pomada de fuego”, poderoso revulsivo no campo da veterinaria, que era aplicado ao gando cabalar e vacún en certas enfermidades propias da raza.

Foi premiada en diversas exposicións: Lugo no ano 1896, Xixón en 1899 e Santiago de Compostela en 1909. Recibiu tamén unha mención honorífica en París no ano 1900.

O rexistro da devandita pomada estendeuse a México, Cuba, Arxentina…

D. Fermín Couceiro tivo 10 fillos, entre os que se atopaba, don Jesús Couceiro Núñez, licenciado no ano 1915. Obtén o seu título en 1917. Os seus remedios farmacéuticos eran elaborados na propia farmacia e recomendábanse por todos os médicos, “prestixiosísimo profesional, entrañábel non só para a súa xente senón para toda a comarca e persoa moi querida. A xente adorábao”.

Ao tempo, dona María Luísa Couceiro, sobriña de don Jesús Couceiro Núñez, licénciase en Farmacia e realiza o doutorado en Santiago de Compostela. Os seus tíos eran persoas moi maiores, así que no ano 1952, aproximadamente, comeza a traballar na farmacia.

En 1967 falece o seu tío, o señor don Jesús Couceiro Núñez, e en 1968 dona Maria Luísa pasará a rexentar a farmacia, continuando coa tradición familiar xerada ao longo do tempo. Dona María Luísa foi recuperando a esencia do que fora nos seus inicios a botica: “Encarguei a un ebanista que me fixese unha copia dos anteriores mobles”. Paseniño foi recuperando todo o que alí existira, poñéndolles luz aos mobles e mostrando todas aquelas reliquias que tanta historias contiñan no seu interior.

Sempre tivo a inquedanza de mostrar aquilo, e que a xente soubese o que alí había e lle desen importancia, por iso decidiu exhibir as pezas antigas: “Puxen todo a exhibir para que se decatasen do que había dentro de casa”. Na rebotica poden atoparse numerosas pezas do s. XIX. Porén, ela non deixa de destacar o labor do seu marido, sen o cal non podería facer todo o que fixo: “Pasábase o día enteiro dedicado á farmacia”.

A parte de diante é de cerdeira, mentres que a de atrás é de castiñeiro. No establecemento apréciase o gusto neoclásico, cos capiteis da época, de cerdeira con ouro de lei, ornamentación formada por madeiras nobres, destacando sobre todo o numeroso “botamen” empregado na elaboración de diversas “formas farmacéuticas“.

A beleza dos caixóns e a antigüidade dos utensilios fan dela unha auténtica farmacia-museo. A día de hoxe, séguense preparando as fórmulas maxistrais de toda a vida.

Unha fotografía do retrato do seu tataravó, o señor don Cosme Antolín Montañés Crespo, preside o seu despacho, coidado ata o último detalle e que aínda conserva toda a maxia da época. Dona María Luísa é a oitava xeración. No establecemento xa se atopa traballando a novena xeración, a súa sobriña, a farmacéutica María Sánchez Martínez.

No seu casi si ten recoñecemento público. No ano 2001, a farmacia do doutor Couceiro Montañés foi galardoada coa Medalla de Prata de Galicia. O pasado 4 de xullo foille entregado, pola Cámara de Comercio, o título de “empresa centenaria”, ao tratarse dunha empresa tricentenaria, historia dunha longa familia de farmacéuticos que exerceron a súa profesión de boticarios dende o s. XVII. Na cidade de Betanzos foille entregado outro premio.

Asemade, conta coa felicitación e recoñecemento por parte da Real Academia de Belas Artes: ”(…) felicitar á doutora María Luísa Couceiro Seoane, propietaria da Farmacia Couceiro de Betanzos, a máis antiga de Galicia e que vén ocupándose deste labor dende principios do s. XVIII, polo mantemento do mobiliario e exemplar respecto ás remodelacións feitas nos pasados séculos”.

Actualmente, dona María Luísa segue rexentando a farmacia e conta para o desempeño do seu labor coa súa curmá María José Martínez Couceiro, e coa súa sobriña María Sánchez Martínez, licenciadas ambas as dúas en Farmacia, ademais de co persoal auxiliar da farmacia.

María Lavandeira Maceiras naceu o 2 de novembro de 1922 en Vimianzo. Aos seus 86 anos destaca pola súa vitalidade.

Aos 7 anos aprendeu a ler e a escribir: “Tiñamos un libro para dous”, pero non foi ata os 25 anos cando comezou a ir a escola. Os seus pais foron sempre persoas que se preocuparon de axudar aos demais, persoas moi voluntariosas que aproveitando os traballos dos labores do campo utilizaban os produtos que obtiñan do campo para trocalos por outros.

Entre as persoas que lle compraban o leite atopábase a mestra da vila, e é a partir de aí cando dona María comeza a ir á escola con 25 anos. Polo día traballaba no monte e pola noite acudía á escola das oito da tarde ás once da noite.

Como moitos fogares daquela época, esta era unha casa colaboradora. A mestra non tiña leite, polo que llo facilitaban a cambio de que lles aprendera a ler e a escribir. Era moi importante que dona María aprendese para poder escribirlle os seus familiares que estaban no estranxeiro (en Montevideo). Asemade o cura facíalles ver a importancia de que aprenderan: “Se non sabedes a doutrina, non vos caso”.

María vén dunha familia que sempre tivo ideas de futuro. Os seus avós eran persoas moi traballadoras e aforradoras que, en pouco tempo, xuntaron entre os dous 12 reais.

O seu avó fundou a casa onde vive, en Baio. O seu padriño comezou como dentista en Bos Aires, mentres que a nai realizaba os labores de dentista na comarca. Durante o tempo que exerceron as súa actividade, dona María sempre lles gardou moito respecto aos seus pais, especialmente á súa nai, á que se dedicaba a mirar o observar, aprendendo do que facía ela. Tras o falecemento da nai, e con todo o que aprendera, María comezou como dentista, aos 50 anos, realizando arranxos nos dentes e elaborando dentaduras.

Dona María, na súa vida dedicouse a moitos oficios: labores do campo, dentista, recollida de froitos, costureira, palilleira… Sen dúbida foi sempre unha muller todoterreo: “Aprendín a facer moitas cousas porque daquela non había homes na casa, nada máis que meu pai… Chegaba a hora de traballar no campo, e a cambio de que a xente me axudara, eu arranxáballes os dentes”.

Ela fixo a súa propia dentadura, sen dúbida, uns dentes perfectos. Entre os seus oficios destacaba o de costureira. En ocasións, e sempre deixando presente o profundo respecto que tiña á súa nai, collíalle a máquina de coser e cosía ás agachadas. Na época do movemento nacional, na Guerra Civil, aprendeu a coser, calcetar, fiar…

A partir das ovellas, sacaban a lá e de aí facían calcetíns e xerseis.

Aos homes que viñan de permiso militar a Baio facíalles calcetíns e panos. Logo, os xefes, a veren aqueles calcetíns de lá auténtica, decidiron enviarlle unha carta facéndolle unha petición: ser “madriña de guerra”. Naquela época, eran mulleres que colaboraban cos combatentes franquistas. Tiveron un carácter auxiliar.

Cosían uniformes nos roupeiros, servían nos comedores infantís do auxilio social, postulaban pequenas axudas para os militares, visitaban os feridos e os soldados na fronte…

Ela non accedeu á devandita petición posto que a política nunca lle gustara e non se quería ver inmersa nese mundo. Rexeitou ser “madriña de guerra”, pero aceptou encargos para coser panos para os militares. Mandábanlle os panos cortados, para coselos a máquina. Por todo iso lle enviaban cartas de agradecemento.

Aos 78 anos comezou a palillar grazas aos cursos que fai o Concello e ao día de hoxe segue palillando. Na actualidade, María segue a facer as tarefas da casa e a palillar, fiar…

Con carácter anecdótico, cómpre destacar a súa faceta de actriz, xa que hai 8 anos comezou con clases de teatro e xa participou nalgunha película.