Herramientas de usuario

Herramientas del sitio


filosofia_e_xenero

Anexos / Filosofía y género

Resituar o contexto


Interesante artículo de Daniel Innerarity, con subliñados e destacados de colleita propia.

Non é mellor aceptar a listaxe convencional de filósofos consagrados e mostrar a través del a enorme parcialidade do mundo?

Como abordar a historia da filosofía desde unha perspectiva de xénero? Dun tempo para acó houbo propostas de recuperar filósofas ás que non se prestou suficiente atención ou ningunha. Reconforta atoparse agora nos novos canons a mulleres como Aspasia, Hipatia, Catalina de Alexandría, Hildegard von Bingen, Wollstonecraft, Stein, Arendt, De Beauvoir ou Weil, e a súa mera inclusión repara unha parte da inxustiza histórica sobre a que está construído o noso mundo, tamén o mundo da historiografía filosófica. De todas as maneiras, o feito de que a lista de voces femininas silenciadas sexa moi corta non se debe só a que quen elaborou esa lista non se fixasen nas filósofas valiosas, senón sobre todo a que ao longo da historia foron moi escasas as posibilidades que as mulleres tiveron de acceder aos lugares desde os que emitir a súa voz.

Recoñezamos, con todo, que a idea mesma dunha lista é bastante patriarcal, coma se o discorrer da historia (neste caso, da historia da filosofía) fose o reconto glorioso de figuras destacadas, o que, nun mundo protagonizado polos homes non podía ser outra cousa que unha clasificación masculiño. O concepto de superioridade, preeminencia ou excelencia é moi falocéntrico. Para ter unha mirada máis inclusiva sobre o noso pasado, ao meu xuízo, a primeira perspectiva que habería que corrixir é precisamente esta de concibir a historia do pensamento como unha sucesión de momentos estelares, de pensadores destacados, desatendendo outras formas de pensar máis horizontais e compartidas. E se aproveitásemos a ocasión para entender o mundo máis desde a perspectiva das nosas prácticas culturais que como unha sucesión descontinua de individuos soados meditando en solitario? Contentarnos con modificar a listaxe podería mesmo levarnos a desatender a verdadeira tarefa crítica; sería algo equivalente a que entendésemos que o sufraxio feminino resolvía toda a batalla dos dereitos da muller.

Se, a pesar de todo, insistimos en dar a batalla polo canon, entón deberiamos ter en conta que unha “lista cremalleira” da historia da filosofía tería como efecto perverso edulcorar a desequilibrada realidade dun mundo que foi pensado por e para os homes. Corriximos a historia de imposición, sometemento e exclusión outorgando un protagonismo a quen de feito non o tiveron porque non puideron acceder aos lugares —academias, cátedras, universidades— nos que se decidía ese protagonismo?

Dubido moito de que o mellor medio para combater unha desigualdade de agora en diante sexa contar o pasado coma se esa desigualdade non tivese lugar. Non facemos xustiza ás vítimas se, mediante a maxia dunha historiografía militante, convertémolas en actores principais dun pasado que desgraciadamente non protagonizaron.

As boas intencións non son unha metodoloxía suficiente para as ciencias humanas e sociais. Non sería mellor aceptar, coas modificacións necesarias, a listaxe convencional e mostrar a través del a enorme parcialidade dun mundo pensado polos homes? A tarefa dunha filosofía inclusiva que incorpore a perspectiva de xénero ten menos que ver con quen a fixo ou deixaron de facela e máis co concepto de filosofía que foi dominante a través da historia.

A historia da filosofía non é incompleta porque aparezan nela poucas mulleres; o incompleto é a realidade que esa listaxe de homes representa e, sobre todo, o que a maior parte deses filósofos pensaban, non só das mulleres en concreto, senón dunha sociedade construída desde a exclusión da muller.

Non me refiro tanto á misoxinia expresa de Aristóteles, san Agustín, Rousseau, Freud, Nietzsche, Schopenhauer ou Marx. O máis importante é a implícita exclusión da muller que o seu pensamento leva a cabo. Se un estuda aos filósofos consagrados pode entender por que nosa sociedade construíuse cunha idea de suxeito e de poder que non podía senón excluír á metade da humanidade. Neles faise visible a falsa universalidade da razón, a neutralidade imposible e as limitacións dunha subxectividade mutilada. A discriminación, antes de ser unha práctica social, é unha maneira de pensar. Poida que estes filósofos mostren, sen querelo, mellor que moitas filósofas redescubiertas, que a nosa cultura patriarcal débese a certos modos de entender o público, o poder, a propiedade, o suxeito ou a mesma racionalidade. Se estou no certo, entón,

a perspectiva de xénero sobre a nosa historia da filosofía debería levar a cabo examinando críticamente o modo como os seus verdadeiros protagonistas describiron un mundo incompleto e proporcionaron o marco conceptual que xustificaba esa empobrecedora exclusión. Contar como foron realmente as cousas e non segundo gustásenos que fosen é o primeiro paso para que no futuro sexan doutro xeito.


Daniel Innerarity é catedrático de Filosofía Política e investigador de Ikerbasque, na Universidade do País Vasco. Acaba de publicar ‘Comprender a democracia’ (Gedisa) @daniInnerarity

filosofia_e_xenero.txt · Última modificación: 2024/02/22 19:19 por iagoglez