Herramientas de usuario

Herramientas del sitio


juana_de_vega

Anexos / Juana de Vega

O (desnatado) relato oficial


Fonte: Fundación Juana de Vega

Juana de Vega e Martínez naceu na Coruña o 7 de Marzo de 1805. Os seus pais -D. Juan Antonio de la Vega, de Mondoñedo, e Dª María Josefa Martínez, de Monforte de Lemos- instaláronse en Coruña despois de que o seu pai regresase de Cuba. Neste país, Juan Antonio de la Vega, de orixe moi humilde, fixera fortuna como empresario. Juana de Vega recibiu unha completa formación en letras e humanidades e inculcáronlle o gusto pola lectura e a cultura en xeral, que mantivo o resto da súa vida. A influencia dos seus pais resúmese facendo referencia a os dous eixos que marcaron a súa vida: a Juan Antonio de la Vega debe a súa filla Juana o seu activismo político e a Mª Josefa Martínez a súa discreción e a súa paixón por axudar aos máis desfavorecidos.

No ano 1820, desde o balcón da súa casa na Rúa Real da cidade da Coruña, viu por primeira vez ao seu futuro marido, o navarro Francisco Espoz e Mina, cando este entrou na cidade dacabalo e acompañado polo seu séquito, para tomar posesión como Capitán Xeral de Galicia. O xeneral, de modesta orixe campesiña, iniciara a súa carreira militar loitando como guerrilleiro contra a ocupación de España polo exército de Napoleón. As súas accións de armas convertéronlle nun heroe nacional.

Vida política

Juana de Vega e Espoz e Mina casaron o 25 de decembro de 1821. Dous anos despois, coa chegada de “os cen mil fillos de San Luís” en apoio do Rey absolutista Fernando VII, Espoz e Mina, un home de profundas conviccións liberais, exiliouse en Inglaterra. Juana de Vega reuniuse con el dous anos máis tarde. Ambos permaneceron fóra de España dez anos, ata 1833, case sempre en Inglaterra, aínda que con longas estancias en Francia para promover intentos de restauración da Constitución de Cádiz de 1812. A pesar da súa mocidade, Juana de Vega, grazas á súa discreción e facilidade para os idiomas, foi un importante apoio do seu marido.

O xeneral Espoz e Mina falece o 24 de decembro de 1836 en Barcelona, onde era Capitán Xeral de Cataluña. O Goberno concede á súa viúva o título de Condesa de Espoz e Mina. Poucos anos despois falece o seu pai e, como a súa nai xa o facía en 1824, Juana de Vega herda o importante patrimonio familiar, que continuou xestionando con eficacia o resto da súa vida, o que a fixo estar en relación permanente coa actividade industrial e comercial.

Juana de Vega regresa á súa casa na Coruña en abril do ano 1837. Os seus salóns serían o punto de reunión da sociedade liberal coruñesa e de notables que pasaban pola cidade. Converteu o seu fogar nun santuario da causa progresista, obtivo todos os permisos para manter o cadáver embalsamado do seu marido nunha habitación á que se accedía a través dun salón tapizado en verde, a cor dos liberais. Este conxunto, salón e oratorio, foron un lugar de culto para persoas afíns ás ideas que Juana de Vega, os seus pais e o seu esposo defenderon sempre.

A finais de 1840, Juana de Vega aceptou o cargo de Aya da raíña nena Isabel II e da súa irmá, a súa alteza a Infanta Luisa Fernanda. Como tal, foi responsable de supervisar o seu coidado e educación desde a súa toma de posesión en xullo do ano 1841. En outubro de 1842 foi nomeada tamén Camareira maior de Palacio, ambos os cargos foran sempre ocupados por mulleres da máis alta nobreza, o que lle xerou non poucas tensións na Corte. Permaneceu nestas ocupacións ata o 24 de xullo de 1843. Os seus anos no Palacio Real coinciden coa Rexencia do xeneral Espartero, cuxo goberno liberal tentaba dar un xiro máis moderno á formación da raíña e a súa irmá.

Libre das súas obrigacións en Madrid, a Condesa de Espoz e Mina, regresou a Coruña, e a súa casa converteuse outra vez en centro de reunións liberais, ata o punto de que nalgunhas ocasións estivo sometida a vixilancia policial. Entón encargouse de axudar a redactar as Memorias do Xeneral Francisco Espoz e Mina, que comezaron a publicarse no ano 1851. Juana de Vega tamén escribiu as súas propias memorias, centradas principalmente nos dous anos que estivo en palacio.

Mecenado cultural e apoio aos necesitados

En 1852, a Condesa de Espoz e Mina coñeceu a un mozo violinista, Pablo Sarasate, do que se convertería en protectora. Conseguiu que aquel neno de sete anos, de orixe navarra como o seu marido, dese un concerto no Circo de Artesáns coruñés e posteriormente sufragou todos os gastos dos seus estudos en Madrid. Sarasate foi un dos mellores músicos españois da súa época.

Outra mostra do seu mecenado cultural foi o seu apoio aos Xogos Florais de 1861, celebrados en Coruña, que constitúen un punto de partida do Rexurdimento, o movemento de recuperación do idioma galego para a actividade literaria, despois de séculos de arrinconamiento. O movemento, paralelo á Renaixença catalá, alcanza notoriedade a partir de 1863, ano no que Rosalía de Castro publica Cantares Gallegos. A gran poetisa, que viviu algún tempo na Cidade Vella de Coruña, había xa presentado algúns poemas no Álbum da Caridade publicado por mor daqueles Xogos Florais. Os ingresos da venda deste libro foron doados á Asociación de Beneficencia que presidía Juana de Vega.

Uns anos antes, entre 1853 e 1854, con ocasión da grave crise sanitaria provocada pola epidemia de cólera que arrasou a cidade, o acalde pide a Juana de Vega que, a través da Asociación de Señoras que encabeza, mobilice ás damas da cidade e fágase cargo da dirección e mantemento do hospital provisional que foi preciso habilitar, así como de acoller baixo a súa tutela o novo Hospicio. Encomenda que Juana de Vega aceptou e na que se envorcou con especial paixón e empeño, arriscando a súa propia vida.

Como recoñecemento ao seu labor, en novembro de 1854 concedéuselle o título de Duquesa da Caridade con Grandeza de España, que non quixo aceptar, porque, a pesar de todas estas distincións e do respecto do que gozaba, nunca esqueceu as orixes humildes da súa familia e do seu marido e mantívose afastada das festas de sociedade, non facendo gala dos seus títulos e dedicándose á axuda dos necesitados. Rexeitou mesmo a pretensión do Concello de levantarlle unha estatua, alegando que debían usarse eses recursos públicos en dar “pan e traballo”.

Foi amiga e deu o seu apoio de forma decidida a Concepción Arenal, a máis importante activista e pensadora social do século XIX español, que se trasladou a Coruña en 1863. En 1868, Juana de Vega coincidiu con esta ferrolá en reclamar publicamente peticións de indulto para os condenados á morte e en protestar pola supresión das Conferencias de San Vicente de Paúl, que axudaban aos pobres e que ao final o goberno revoga. Juana de Vega tamén había intercedido en 1862 para pedir o indulto de dous protestantes condenados a pena de cárcere por motivos relixiosos.

O labor da Condesa de Espoz e Mina é fundamental para conseguir que Galicia chegue a contar cun Hospital Psiquiátrico moderno en Conxo (Santiago de Compostela). A idea orixinal foi dela, que tamén suxeriu a localización. Dedicou sete anos de esforzos a lograr a aprobación do proxecto, aínda que non chegou a materializarse ata despois da súa morte. Comentando a súa longa loita, un xornal madrileño destacaba, de entre as numerosas virtudes da Condesa, “unha vontade perseverante”. Nesa mesma década, Juana de Vega impulsou e presidiu a delegación local da Cruz Vermella, a primeira gran ONG civil, cuxa Asemblea Internacional nomeouna socia de mérito.

Ao seu falecemento sen descendencia, o 22 de xuño de 1872, deixou a case totalidade dos seus bens para a constitución dunha Fundación co obxecto de crear unha escola de agricultura para mellorar a formación dos agricultores da provincia de Coruña. Na actualidade, a Fundación Juana de Vega continúa desenvolvendo actividades para contribuír ao desenvolvemento do medio rural de Galicia a través de diversas iniciativas relacionadas co sector agroalimentario, a formación e a investigación neste ámbito e en temas relacionados coa paisaxe e o territorio.

A Fundación ten a súa sede na casa grande A Carballeira de San Pedro de Nós, onde ela e a súa familia pasaban os veráns e onde planeou situar a escola de agricultura. Outras importantes mulleres coruñesas daquela época tiveron tamén unha historia persoal ligada ás súas casas de campo como a escritora e xornalista Fanny Garrido (Pazo de Lóngora) ou a gran novelista Emilia Pardo Bazán (Torres de Meirás). Durante a segunda metade do século XIX e as primeiras décadas do XX, no marco dunha España de total predominio masculino, coincidiron nesta cidade varias mulleres que tiveron gran relevancia.

Os restos de Juana de Vega e o corazón do seu marido, cuxo corpo foi trasladado para enterralo no claustro da catedral de Pamplona tras falecer a súa esposa, descansan no cemiterio coruñés de San Amaro, xunto cos seus pais, nun nicho en cuxa lápida figura a inscrición “Aquí xacen os restos mortais de D. Juan Antonio de la Vega, Dª Josefa Martínez e Dª Juana Mª de la Vega e Martínez, viúva do Xeral D. Francisco Espoz e Mina, cuxo corazón se acha aquí”.


"A Generala"


Fonte: RevistaDeArte

Juana nace na Coruña de 1805, ao mesmo tempo que a imprenta e o xornalismo coruñés. É a filla única, moi tardía, dun matrimonio atípico. O seu pai, Juan Antonio de la Vega, fíxose a si mesmo na emigración cubana e manterá en Cuba unha das fontes da prosperidade familiar.

En Coruña montou negocios comerciais transatlánticos e foi fomentador de pesca e salgadura. No Real Consulado da cidade atlántica formaba parte do sector anglófilo. Cando se produciu a ocupación napoleónica, a súa brillante folla de servizos na resistencia armada, favoreceu a escalada política e social da súa familia. Operando sempre a par dos ingleses e o mundo marítimo transoceánico, os Vega operan en relación estreita con Pedro Agar, o seu conveciño, figura angular (pero descoñecida), como rexente dunha España sen rei. Un dos artífices do ambiente constitucional das Cortes de Cádiz. Dos Agar e as Américas provén, en parte, a exquisitez de Juana de Vega e tamén procede a base social onde ha de asentar a sorprendente iniciativa cívica das Sociedades de Señoras da Beneficencia (1838-1872). Unha institución benéfica revolucionaria, creada coa viúva de Agar e cos seus influentes entroncamentos familiares, que chegará a atender a 55 mil beneficentes e 3.000 nenos expósitos.

Desde 1812, o seu pai foi unha das figuras políticas máis singulares do primeiro liberalismo atlántico. Con esmerada educación, dotada de talento e formación nada común, a mocita converteuse pronto na xoia dos Vega. Do mesmo xeito que os seus pais, desde entón, militou (de maneira auténtica, como activista mesmo e como poeta da Revolución) no arranque do liberalismo internacional, cando este non contaba sequera con esta palabra para autodenominarse.

Con dazaseis anos, por afinidade ideolóxica, os Vega casaron de trato co capitán xeral de Galicia: Francisco Espoz e Mina, 24 anos maior que ela e un dos solterones de luxo da época. Gañado para o liberalismo exaltado nos círculos onde Juana e os Vega viñan operando (París, na contorna do conde de Toreno, o cuñado de Porlier), a vida dos Vega cambia unha vez máis de nivel, pasando a formar parte da elite dunha Revolución atlántica (1820-1823), destruída pola segunda ocupación francesa.

A pesar das aparencias e de que se presentou sempre, de forma incansable, como unha muller que actúa e escribe en honra do seu esposo, o pésimo estado da saúde de Espoz e Mina (desde 1823) foi convertendo en figura central da casa, onde tamén residía o seu pai e conselleiro. No longo desterro londiniense (1823-1835), sobre todo, a figura de Juana axigántase. Políglota, sanitaria, secretaria particular e secretaria política de Espoz, o seu dominio de distintas linguas, a discreción de que fixo gala e o seu talento, foi dando peso ao seu consello, moi observado nas máis altas instancias da política británica (George Canning, lord Grey, Charles Napier…), na nova Francia constitucional (Lafallette, Talleyrand…) e do desterro ibérico (Mendizábal, Argüelles, Calatrava, os afrancesados, ou o círculo de conselleiros Don Pedro, o ex emperador de Brasil…).

Co seu pai, Espoz e esas amizades internacionais, a Casa de Juana tivo peso decisivo nas operacións transfronteirizas que se libraron entre os Países Baixos, Francia, Gran Bretaña, Portugal e a fronteira hispano-portuguesa a partir do ano crucial de 1832, ata que se asina a Cuádrupla Alianza (1834). Ese é o tempo que refire nos cinco volumes que fixo circular coma se fosen as Memorias de Espoz e Mina e nun inédito de enorme importancia como fonte histórica internacional: as súas Memorias íntimas.

Amiga e correspondente (desde entón ata a súa morte) dos máis significados personaxes daquela formidable transición que cambiou o destino político do mundo, a gran dama do primeiro progresismo español escribe sempre en clave de silencios; pero a súa lenda chegou a ser exuberante.

Compañeira de Mina na guerra carlista, A Generala (desde 1822 sempre foi tratada dese modo pola cúpula militar e polos observadores da Cuádrupla Alianza) acompañou ao seu esposo (enfermo) ás frontes de combate na Guerra do Norte e tivo destacada actuación política (ata a morte deste, 1836) na gobernación de Cataluña. O enterro do xeneral marcou un fito na historia de Barcelona, cunha mobilización xeral na que interviñeron mesmo os seus inimigos de toda a vida.

A morte de Espoz e Mina e o retorno á cidade natal non minoró a súa importancia e a súa influencia dentro do liberalismo exaltado e progresista. Só marcou o comezo da vida pública de “a dama de loito”. Por iso, ao consumarse o pronunciamento progresista de 1840, esta dama burguesa e coruñesa (con faladoiro lendario e oratorio privado onde rendía culto á bandeira verde do liberalismo progresista e ao cadáver embalsamado do seu esposo, tal e como desfilase en Barcelona) converteuse en candidata a exercer un dos cargos máis buscados polas damas españolas da alta sociedade aristocrática.

Aya e camareira maior da raíña nena e a princesa (1841-1843), con banda de réinaa María Luisa, título condal e Grandeza de España, houbo de facer fronte a unha auténtica batalla diaria no Real Palacio. Foi, na realidade, a axente revolucionaria que recibiu o encargo de Espartero de variar de forma drástica a formación daquelas rexias nenas, acomodándoa ao patrón británico que a reina Vitoria ía converter en clave do prestixio (ata entón moi cuestionado) da Monarquía inglesa. Nese tramo da súa vida centrou outras Memorias ineludibles (os Apuntamentos, que recolle o libro coeditado pola SECC e a Fundación Juana de Vega), de enorme interese e evidente orixinalidade.

Pero a vida de Juana de Vega non se resume na acción política e nese corpus de Memorias, co atractivo adicional de proceder dunha muller. Impulsora de movementos sociais e culturais de enorme penetración social, creou en Galicia un modelo de muller con nome propio (Rosalía Castro, Concepción Arenal, Eulalia de Liáns, Emilia Pardo Bazán…). Con dimensión agraria e solidaria, deixou para a posteridade a súa propia Fundación. En España e en Galicia foi, nos períodos de mandato progresista sobre todo, unha das mulleres máis influentes do século.

Ao morrer, en 1872, a Capitanía gallega rendeulle honras de tenente xeral.

A Sociedade Estatal de Conmemoracións Culturais (SECC), adscrita ao Ministerio de Cultura e a Fundación Juana de Vega, representadas polos seus respectivos presidentes, José García-Velasco e Enrique Sáez presentaron o Libro-DVD: “Os VEGA. MEMORIAS ÍNTIMAS DE JUANA DE VEGA, CONDESA DE ESPOZ E MINA (CORUÑA, 1805 – 1872)”.

A investigación de José Antonio Durán renova por completo a visión que se tiña do personaxe. Unha coruñesa que foi testemuña-participante e memoria viva da Revolución Liberal Coa Exposición Audiovisual Itinerante, o Libro-DVD completa a recuperación dun personaxe de excepcional relevo histórico, con motivo do Bicentario do Nacemento de Juana de Vega.

Novísimo enfoque. Ata o de agora, Juana de Vega víase a través da figura do seu esposo: o xeneral (de orixe guerrilleira) Espoz e Mina. Incluso a idea que tiñamos deste controvertido personaxe, a quen a súa viúva dedicou cinco tomos de Memorias, cambia de maneira substancial, como consecuencia desta investigación.

Partindo das Memorias íntimas e dos soados Apuntamentos de cando foi aya da raíña Isabel II e a princesa Luisa Fernanda, José Antonio Durán realizou una unha achega moi completa e absolutamente nova sobre os Vega. Resalta nela, sobre todo, a importancia política do pai de Juana, a singularidade do constitucionalismo coruñés e a excepcionalidade do liberalismo atlántico, galego e portugués, con Gran Bretaña ao fondo.

Ausente –case por completo- na excelente edición Canalejas do Congreso dos Deputados (Madrid, 1910), Juana sempre recoñeceu o peso que na súa formación tiveran os seus pais e esa contorna, galego e coruñés; pero ninguén (ata Durán) reparara na evidencia de que Juan Antonio Vega foi compañeiro inseparable da súa filla recentemente casada ata máis aló da morte da xeral Mina (Barcelona, 1836).

Mercé á novísima investigación, ao situar aos Vega no consello privado de Espoz, a figura de Juana axigantase, ata converterse na secretaria particular, a mitóloga e a sanitaria ineludible dun esposo acometido polas máis duras enfermidades irreversibles que se poidan concibir. Deste xeito, conceptos tan normais nunha muller do seu século como “a casa de Juana” ou “os amigos de Mina”, convértense en claves interpretativas que renovan por completo a idea que tiñamos de todos os personaxes da súa contorna cotiá. A biografía histórica convértese, coma se nada, nunha achega básica á historia internacional e ás historias nacionais de España, Portugal, Gran Bretaña e Francia.

Durán, que incorpora a esta edición coeditada pola SECC e a Fundación Juana de Vega un rico aparello gráfico e iconográfico, válese del para iluminar os silencios inevitables dunha gran dama progresista do século XIX, autora dun corpus autobiográfico sen precedente nunha muller. Dentro e fóra de España. Observadora e participante activa, ademais, na Revolución que fixo posible todas as revolucións posteriores, Juana escribiu esas Memorias “para a historia”, sabedora de que fora protagonista dunha fase única da historia internacional. Cando Gran Bretaña e Francia, pasaron de ser Estados antagónicos a aliarse coas novas Monarquías Constitucionais de España e Portugal, pasando do enfrontamento armado (1808-1823) á Cuádrupla Alianza (1834). Non foi casual, pois, a súa elección de 1841, cando Espartero e Argüelles convertérona en aya dunha raíña.

A cronoloxía biográfica, que complementa o libro e forma parte da sección de Extras do DVD, recensión en 55 páxinas os acontecementos máis relevantes. Ademais desa sección, tamén se recolle o espectáculo audiovisual que abriu o Bicentenario (Palacio Municipal da Coruña, 2005): A Gran Dama do Primeiro Progresismo Español.

juana_de_vega.txt · Última modificación: 2024/02/22 19:21 por iagoglez