Herramientas de usuario

Herramientas del sitio


oficios_do_mar

Referencias e Anexos / Oficios do mar

Mercado de traballo e sesgos de xénero


Os mercados de traballo nas industrias marítimas: diferenciasde xénero e desigualdade socia

Esta comunicación analiza os mecanismos de acceso, contratación, cualificación e remuneración do traballo segundo sexo no sector industrial de transformados mariños entre 1870 e 1936. O variable xénero é determinante para explicar a segmentación do traballo nas industrias marítimas posto que este sector intensivo en traballo, formouse e creceu sobre a base dunha man de obra barata, composta maioritariamente por mulleres.

A segmentación por xénero na industria de transformación de peixe e o xurdimento dos mercados internos de traballo foi analizada por historiadores económicos para a industria conserveira americana (Martin Brown e Peter Philips 1986) Na industria de procesado de peixe en Galicia a segmentación laboral iniciouse na industria das salgaduras de peixe e continuou na conserva hermética. Esta comunicación mostra como a discriminación feminina comezaba antes do mercado, nos fogares. A segregación por sexo continuaba no mercado ao que homes e mulleres accedían con distintos contratos, atopándose os ingresos femininos por baixo dos masculinos cun nivel de cualificación similar.

O ámbito espacial de estudo queda circunscrito ao litoral galego, aínda que tamén se mostra documentación cualitativa dalgunhas factorías do Sur Peninsular. Desde unha perspectiva micro-histórica, tómase como principal exemplo empírico de funcionamento do mercado de traballo en industrias marítimas o Bueu. Nesta vila costeira, a industria de salgaduras durante o século XIX e a da conserva hermética no XX foron as principais provisoras de emprego. A formación do mercado laboral na industria de transformación de peixe documéntase en función de varias empresas con factorías en Bueu: a compañía de salgadura de Joan Verges, a empresa familiar Massó Irmáns, S.A., que foi unha das firmas pioneiras en levar a cago a transición da salgadura á lata na rexión, e a empresa Curbera.

A documentación empresarial consiste en:

  1. libros de xornais, libros de matrícula de operarios, regulamentos internos de traballo e correspondencia.
  2. As fontes empresariais foron combinadas con fontes demográficas: padróns de poboación e entrevistas persoais.
  3. Por último, a documentación de distintos arquivos municipais (Bueu, Marín e Vigo), ofrece datos cualitativos de gran riqueza para coñecer mellor a relevancia do variable xénero, tanto na economía familiar como na formación dun mercado laboral industrial en comunidades marítimas.

Esta comunicación analiza:

  1. Nunha primeira sección, os cambios na contratación e a importancia da formación como mecanismo de discriminación no acceso ao mercado laboral.
  2. Na segunda sección explícanse as razóns das diferenzas por xénero en salarios e ocupacións na industria salazonera.
  3. Por último, na terceira sección estúdanse os cambios nas ocupacións con relación ao cambio técnico na industria de conserva hermética, constatando as diferenzas salariais por categoría laboral e sexo.
  4. Contratación da man de obra

Os contratos mostran a segmentación por xénero do mercado laboral na industria de salgadura debido a que eran fixos para o primeiro segmento masculino e por campaña para o segundo, esencialmente feminino. O primeiro segmento estaba composto principalmente polo encargado –que levaba a dirección técnica do almacén de salgadura e supervisaba o traballo- e os traballadores de oficio, os toneleros.

Estes últimos tiñan contratos fixos porque a construción de envases podía alongarse todo o ano. A pesar de que a maioría da forza de traballo nos almacéns de salgadura sábese desempeñada por mulleres, non se pode falar de contratos femininos formais. Nalgunhas empresas salazoneras non aparecen sequera anotadas polo seu nome, senón polo seu parentesco cos traballadores masculinos.

As mulleres tamén eran recrutadas polos fomentadores que posuían barcos para elaborar redes. As condicións do contrato informal entre rederas e empresarios podían ser pactadas polas mestras rederas, que formaban o seu equipo. Tamén podía ser un labor subcontratado a domicilio e compartida con outras afíns nas reunións de fiadas.

As diferenzas de contratación por xénero tiñan a súa orixe na distinta formación de ambos os sexos. As familias que habitaban no litoral asignaban os seus recursos humanos no mercado laboral local.

  • Os nenos e as nenas comezaban a traballar fóra de casa entre os 6 e 8 anos e a formación era máis funcional que académica.
  • A formación oficial era precaria pola existencia dunha demanda de instrución estacional e irregular, propia de poboacións con economía agro-pesqueira.
  • En Bueu, as estratexias familiares de emprego traducíanse en baixas taxas de escolarización local, sendo inferior a feminina á masculina. A asistencia irregular a escolas públicas ou privadas combinábase con traballo infantil, que á súa vez podía ser considerado como un investimento en aprendizaxe do futuro oficio. Nenos e adolescentes participaban tanto en tarefas pesqueiras como en actividades auxiliares á pesca e á súa transformación.

A formación infantil estaba claramente diferenciada por sexo e iso repercutía nas posibilidades de emprego futuras. Normalmente, os nenos traballaban como “rapaz” (raparigo) no barco de familiares ou recrutados por patróns cos que non mantiñan parentesco. Nalgúns casos os nenos eran enviados a aprender un oficio de recoñecemento social como a carpintería de ribeira, ou a tonelería. Mentres tanto, as súas irmás serían enviadas a traballar coa súa nai na salgadura, redería e venda de peixe. En definitiva, a segregación sexual vertical iniciábase durante a infancia, nesgando as cualificaciones futuras e por tanto o acceso ao mercado de traballo adulto.

Mercados de traballo nas industrias marítimas


Tese doutoral presentada por Luisa Muñoz Abeledo

Os mercados de traballo nas industrias marítimas de Galicia. Unha perspectiva histórica, 1870-1936

Enlace en Teses doutorais en rede

Esta investigación emprega como metodoloxía a análise microhistórico e o cruzamento de múltiples fontes para explicar a formación dun mercado de traballo industrial no sector da transformación de peixe, un sector que empregou maioritariamente traballo feminino.

Así, foron consultados libros de xornais, ordenanzas de traballo, padróns de poboación, entrevistas, expedientes de educación, libros de barcos, cadernos de mariñeiros, protocolos notariais, copiadores de cartas de varias empresas conserveiras, documentación xudicial e sindical.

O contexto histórico e xeográfico é o establecemento e crecemento da industria de conserva de peixe en Galicia, principal produtora e exportadora de conservas en España, entre o último terzo do século XIX e o primeiro terzo do XX. A formación do mercado de traballo industrial estivo caracterizada pola segmentación por xénero: as mulleres foron situadas no segundo segmento do mercado desde os inicios da salgadura como actividade concentrada e esta situación mantívose na industria de conserva hermética.

Nesta investigación sostense que a segmentación sexual viña orixinada por dúas vias. Por unha banda, desde o lado da oferta de traballo, xa que as familias condicionaban a aprendizaxe informal dos seus fillos desde os primeiros estadios do ciclo vital, nesgando a elección futura do emprego para ambos os sexos. Por outra banda, a segmentación acentuouse desde a demanda de traballo pola acción empresarial, pois a industria localizábase alí onde a pesca fose abundante e a man de obra barata.

Esta investigación dividiuse en sete capítulos: o primeiro explica os principais trazos produtivos da industria de salgadura de peixe como antecedente da conserva hermética. O segundo analiza a formación do mercado de traballo nunha poboación costeira, Bueu, no Suroeste da provincia de Pontevedra. Esta poboación foi elixida caso representativo da industrialización litoral porque a industria salazonera estivo plenamente arraigada na mesma durante case 200 anos e por ser unha das primeiras poboacións onde se implantou a industria de conserva hermética de peixe. Así, na década de 1880 e seguintes, a pesca e a súa transformación foron as principais actividades económicas, explicando os principais cambios na estrutura da man de obra e na mobilidade xeográfica que tivo lugar como consecuencia do crecemento industrial.

O corpo central desta tese confórmano os capítulos que van do terceiro ao sexto. O capítulo tres explica os trazos definitorios da industria de conserva en canto a organización do proceso produtivo, distribución e especialización da man obra e formación dos traballadores. O catro céntrase na contratación do traballo. O cinco ocúpase do estudo das formas de remuneración, das diferenzas salariais por categoría laboral e por sexo, e da evolución das condicións de traballo no sector. No seis faise unha estimación do nivel de vida dos traballadores da industria de conservas herméticas de peixe da costa galega Finalmente, o sete pretende explicar como influíu o cambio económico nas decisións laborais das familias que habitaban a costa.

O desenvolvemento da industria de transformación de peixe impulsou algúns cambios nos municipios do litoral de Galicia. Primeiro, a industrialización da pesca e a súa transformación, tanto en salgadura como en conserva, provocou a expansión dos mercados laborais do litoral de Galicia. O establecemento e crecemento de industrias marítimas conlevou cambios estruturais no emprego, crecendo a ocupación no sector secundario, especialmente o traballo feminino estacional, e declinando o emprego agrario.

As poboacións costeiras galegas como Bueu non só constituían unha ponte entre áreas do interior e o mercado de traballo ultramarino, senón que tamén se convertían en emprazamentos de residencia definitiva. Segundo, a organización do traballo na industria conserveira e a súa segmentación por xénero foron elementos crave nas estratexias competitivas do sector. Os empresarios aplicaron á fábrica un modelo laboral intensivo en traballo feminino xa presente na transformación de peixe a domicilio nos fogares de pescadores. Terceiro, a segmentación do mercado de traballo industrial foi analizada vía diferencias salariais, segregación ocupacional e contratos.

Por último, esta investigación puxo en relación familia e mercado de traballo, mostrando a enorme participación infantil e feminina no mesmo durante a industrialización do litoral galego.

Adro Vello en O Grove

oficios_do_mar.txt · Última modificación: 2024/02/22 19:15 por iagoglez